Tischnerowo filozofjo

Nawet jak sie niy chca ôtworzić na Drugigo, to musza pamjyntać, że tak, jak i mje, jymu tyż przisuguje godnoś i prawo do bycia i życia zgodniye ze swojim przekonaniym.

Cza pedzieć to jasno: rozważania Tischnera som w znaczny mjerze kontynuacjom filozofje Lévinasa (zresztom Heideggera tyż – u pjyrszygo, jak i drugigo). Dlo tygo ksiyndza z Ôpuszny trefjyniye drugigo czowjyka, kery przecanś jes tym Inkszym, Niy-Swojim, Niy-Znanym jes rozpatrywane w katygorjach wydarzynio egzystyncalnygo i jes to prziczynek do djalogu czowjyka z czowjykjym – a dokładni: mjyndzy ôsobami, kere som blank rōżne i inksze wzglyndym siebje. Cołke to spotkaniye sie (trefjyniye sie) mjyndzy dwoma indywiduami, ôsobami, istotami (czy jak wto jeszcze chce to nazwać), kere swoja ôdrymbnoś i indywidualnoś uznowajom za fakt podstawowy (a trefjyniye jako take mo sie wspjyrać ô prowda) może przijonć czi postacie. Po pjyrsze – rylacjo wzajymności (uzupełniyniye sie i śwjadczyniye siebje wzajymnych uczynkōw; po druge – może mjeć mjejsce spotkaniye, kere wykluczo możliwoś wspōlnygo arbajtōwanio i djalogu ze wzglyndu na wzajymne przeciwjyniystwa; i po czecie: może mjeć mjejsce rylacjo władanio (dobrowolne i wzajymne podporzōndkōwaniye sie jednostek). Ważne sam jes to, że spotkaniye jes możliwe yno w przestrzyni mjyndzyludzki; ôno jes zorganizōwane na podstawje wartości, co dowo możliwoś (kery wcale niy cza wykorzistać) wzajymnygo poznanio i zrozumjynio. To zaś prowadzi do uznanio Inkszygo, jygo wolności i godności; czyli uznanio, że Drugi – tyn Niy-Swōj i Niy-Stond – jes wartościom nojwyższom, bo wartościom samom w siebje! Podkryślom jeszcze roz za Tischnerem: warunkjym trefjynio sie jes prowda, czyli uznaniye indywidualnygo i ôsobowygo charaktyru drugigo czowjyka oroz jygo godności i wolności!

Tera cza jeszcze na chwila podjonć tymatyka wartości, czyli tymatyka aksjologiczno u niygo. W rozważniach etycznych nojważniyjsze jes dośwjadczyniye etyczne – to ôno jes tym, co jes pjyrsze. I śwjat wartości jako takich jes ôczywiście idyalny i niyzmjynny. Tischner jednak podkryślo, że istotne sam jes to w jaki sposōb ône nabjyrajom ryalnego wymjaru w konkretnym czyniye, kerygo dokonuje czowjyk. Czowjyk może pywne wartości przijonć abo pociepnonć, ale ważne jes to, że ôn ‘myśli wedug wartości’ w tyn sposōb, że zastanowjo sie czym jes ôkreślono wartoś w jygo ludzkim życiu. Samo zaś pjyrwotne źrōdło dośwjadczynio etycznygo to ôdkrycie drugigo czowjyka. Zatym niy dośwjadczyniye wartości jako takich w ich idyalnym wymjarze (zresztom to jes blank niymożliwe do zrobjynio rozumym, chyb że bez mistyczne dośwjadczyniye…) ale w drugim czowjyku! Pisoł tak: „(…) przed wszelkjym filozofōwaniym, cza dokonać blank ważnygo wyboru; cza wybroć z tygo, ô czym myśleć możno, to ô czym myśleć noleży. Ale to, ô czym myśleć cza, niy przichodzi u nos z cetli ksionżki, yno z gymby zaniypokojonygo swojim losym czowjyka.”

Te pora uwag ô filozofje djalogu som dlo mje ważne i tych autorōw tyż cza czytać, by wjedzieć co poradzić dzisiej zwłaszcza w momyncie kedy Inkszy niy jes juz tym z ôdlygłych antypodōw śwjata i niyznanych krajin, ô wtorych w gazytach piszom a we telewizorze ôbrazy pokazujom to, co inksze i niy-stond, a ô czym rozprawjajom z wypiekami na gymbach podrōżniki na kanapach. Inkszy, Drugi, blank Niy-Znany i z blank Inkszygo-Mjyjsca jes dzisiej ôbok mje; jes mjyndzy nami. Zresztom ôn pywniye był Tischnerowo filozofjo   Wydawca: Silesia Progress zawsze – bo przecanś kożdy z nos jes inkszy; kożdy jes Inkszym. Yno ta inkszoś Drugigo tyż jes zwjonzano z mjejscym geograficznym i kulturowym, z kerygo pochodzi. Ale to jes jeszcze inksza inkszoś – jak żartobliwje kumoszki godajom. Kultury sie dzisiej spotykajom barzi niż pjyrwy to bywało i sie konfrontujom. Filozofjo djalogu i przesłaniye, kere niysie ze sobom dowo jakoś możliwoś pokojowygo spotkania tygo, co niyroz jes blank inksze i co pozorniye niy do sie pogodzić, bo to co Inksze, jes podstawom budōwania wjedzy ô siebje samym i poznowanio swoji własny kultury; to budōwaniye wjedzy ô śwjecie i ô siebje samym.

Nawet jak sie niy chca ôtworzić na Drugigo, to musza pamjyntać, że tak, jak i mje, jymu tyż przisuguje godnoś i prawo do bycia i życia zgodniye ze swojim przekonaniym.

***

Powyższy tekst jest fragmentem książki "Filozofjo po ślōnsku". Autor: Marcin Kik. Wydawca: Silesia Progress. Tytuł artykułu pochodzi od redakcji.

«« | « | 1 | » | »»
Wiara_wesprzyj_750x300_2019.jpg

Więcej nowości