Te zależności wyjaśnia nam rytm muzyczny.
R y t m (z greckiego rhythmós = miarowy przebieg) jest czynnikiem regulującym następstwo dźwięków w utworze muzycznym w czasie i organizującym je w pewne określone ugrupowania. Melodia oparta na stałych wartościach czasowych jest tworem jak gdyby martwym, nie posiadającym cech utworu muzycznego. Dopiero zróżnicowanie rytmiczne nadaje jej tętno życia i określony charakter muzyczny. Rytm wydaje się być najważniejszym elementem muzyki. Od niego przecież rozpoczyna się cała historia muzyki na ziemi. Wielu ludzi zajmujących się amatorsko muzykowaniem bagatelizuje ten ważny element. Najczęściej śpiewamy różne utwory i wydaje nam się, że mamy dobry głos i potrafimy wydobyć właściwe dźwięki w określonym rytmie. Jednak w konfrontacji z muzykami zawodowymi okazuje się, że nasze poczucie czasu muzycznego jest nie za dobre. Pamiętajmy, że dobry "słuch muzyczny" nie oznacza tyle co "czysto śpiewać", czy zagrać na instrumencie właściwe dźwięki, ale jest to również zdolność prawidłowego rozmieszczenia tych dźwięków w czasie, zgodnie z zapisem rytmicznym danego utworu. Pamiętajmy, że melodia musi mieć swój rytm, najlepiej zgodny z zapisem graficznym samego autora.

Jak się tego nauczyć? Niektórzy ludzie rodzą się z tym "poczuciem" i jest im po prostu łatwiej osiągnąć doskonałość, inni muszą poświęcać temu więcej czasu. Pomocna może okazać się praca z metronomem. Metronom (mechaniczny lub elektroniczny) – to urządzenie służące do wyznaczania tempa utworu; jego dźwięk (pukanie, pikanie) wyznacza długość trwania wartości rytmicznych (ćwierćnuty, ósemki itd.) dzięki czemu łatwiej utrzymać stałe tempo i właściwe proporcje między wartościami rytmicznymi.

Wartości rytmiczne nut i pauz

Trzeba było wielu stuleci, aby wypracować pewien uniwersalny system zapisu rytmicznego w Europie.

System ten zakłada różnice w wartościach czasowych nut, które wynikają z ich określonych kształtów. Wyróżniamy więc następujące wartości rytmiczne:
cała nuta


1. cała nuta


2. półnuta


3. ćwierćnuta


4. ósemka


5. szesnastka



6. trzydziestodwójka



7. sześćdziesięcioczwórka

Wartości te są wynikiem podziału dwójkowego, który jest podstawą stosunków rytmicznych we współczesnej pisowni muzycznej. Zasada tego podziału polega na dzieleniu większej wartości czasowej na dwie mniejsze. A więc cała nuta dzieli się na dwie półnuty, półnuta – na dwie ćwierćnuty, ćwierćnuta – na dwie ósemki, ósemka – na dwie szesnastki itd.

Obok podziału dwójkowego istnieje również podział trójkowy, polegający na dzieleniu większej wartości czasowej na trzy mniejsze. Do zapisu podziału trójkowego wykorzystujemy te same znaki graficzne uzupełnione jednak dodatkowym elementem w postaci – kropki znajdującej się tuż przy nucie.

Kropka znajdująca się przy danej nucie przedłuża jej czas trwania o połowę. Jeśli znajduje się ona przy całej nucie to stanowi równowartość półnuty, jeśli przy półnucie – równowartość ćwierćnuty, przy ósemce – równowartość szesnastki itd.

Ogonki (laski) charakterystyczne dla wszystkich wartości prócz całej nuty piszemy zawsze po prawej stronie, aż do dźwięku h1. Od tego dźwięku ogonki piszemy w dół i po lewej stronie.



Każda wartość rytmiczna ma swój odpowiednik pauzy – czyli graficzny znak określający ciszę trwającą tak długo, jak trwać powinien właściwy dźwięk.
W podziale trójdzielnym dopisujemy do znaków graficznych pauz kropki.



Wartości rytmiczne możemy przedłużać za pomocą łuku, np.



Łuk łączący (przetrzymujący) ma tę właściwość, że łącząc dwie nuty tej samej wysokości przedłuża wartość pierwszej o wartość drugiej. Możemy więc przedłużać dźwięki w takcie lub na złączeniu z sąsiednim – przez kreskę taktową. Przedłużanie za pomocą łuku dotyczy wyłącznie tej samej wysokości dźwięku.