Na górze i na dole

Pod każdym miastem znajduje się jeszcze jedno miasto. Podziemne. W przypadku Warszawy to zdanie jest najbardziej znaczące.

Sebastian Pawlina Wojna w kanałach Znak, Kraków 2019 ss. 432

Sebastian Pawlina napisał książkę o powstaniu warszawskim, która pośród tysięcy innych ma szansę się wyróżnić. Za szkielet opowieści autor przyjął bowiem podziemny – dosłownie! – punkt widzenia. „Podziemne przejścia umożliwiają jeszcze inną perspektywę spojrzenia na walki w stolicy”.

Pawlina, bazując na wspomnieniach uczestników walk, dzieli uwagę czytelnika na to, co dzieje się „na górze”, i na to, co „na dole”. Nie zawsze są to obrazy tworzące jedną opowieść. „Musimy zdawać sobie sprawę z tego, że pełnego obrazu kanałów w powstaniu warszawskim i powstaniu w getcie nie będziemy w stanie odtworzyć nigdy. Bo nawet jeśli możemy odtworzyć warunki takie jak ciemność, brud i smród, jeśli możemy poznać głód, ale też przecież nie w tak skrajnych jego wersjach, to nie zrozumiemy nigdy tego najważniejszego – strachu, jaki towarzyszył wtedy ludziom, ale i nadziei, jaka kryła się pod ziemią” – czytamy.