Co bóło w tasi pani Anny? - list do redakcji

Eugeniusz Śpiewak

publikacja 01.11.2014 01:50

Jak my byli w siedymdziesióntym kerymś roku na zimowisku we Warszawie, pani Anna dała nóm „retoryczne” pytanie, czy chcymy iś do Teatru Polskiego na przedstawiynie, czy do kina.

Co bóło w tasi pani Anny? - list do redakcji Marek Urlik Anna Szanecka i „Portet dziewczynki w czerwonej sukience” w Muzeum Narodowym w Kielcach – rok 1972.

Szkoła przetrwania pani Anny - przeczytaj ten list po polsku

Wszyscy łodpedzieli, że to jasne, chcymy do tyatru, bo do kina mogymy sie iś w Siymianowicach. Ino jedyn synek wyskoczół jak Filip z kónopiów, że lepi iś do kina. Zarozki się wszyske na niego tak wejrzeli, że sie poczuł jak ftoś, fto wjechoł do jednokyrunkowyj ulicy pod prónd.

Jakeś trzidziści lot potym pani Anna mi godała, że tyn kolega sie stoł szoferym wielgich ciynżarówek, i to niy bylejakim, ino nojlepszym, takim co zno jynzyki łobce, umi sie zawsze dać rady i jes spolegliwy.

Śp. Anna Szanecka zawsze chwolóła swojich wychowanków, wszyskich bez wyjóntku. W 2014 r. 12 listopada bydzie piónto rocznica jeji śmierci. 

Tak sie myśla, że przed Audytorium Wszyskich Świyntych p. Anna dali nos tyż durś  ino chwoli...

Mieć czy być?

Jak by sie mie ftoś spytoł, fto na Górnym Ślónsku nojpiykni pokozoł całym swojim życiym, co jes do czowieka nojważniejsze - „mieć czy być?” – wytypowołbych bez namyślanio sie, że to bóła nasza instruktorka zespołu turystycznego we Modzieżowym Dómie Kultury im. dr. Henryka Jordana w Siymianowicach, wybitno wychowawczyni modzieży, nauczycielka łaciny i jynzyka francuskigo we siymianowickich szkołach średnich – śp. Anna Szanecka. I niy godołbych tak ino po znajómości, choć bóła to znajómoś przinajmi sztyrdziścisześcioletnio.

Co bóło w tasi pani Anny? - list do redakcji   Marek Urlik Turyści z „Jordanu” w Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej w Górkach Wielkich - rok 1972 Zasługi pani Anny uznały całe Siymianowice Ślónske i nadały ji w 1992 r. tytuł Hónorowyj Obywatelki tego miasta. Publikacje na jeji tymat, nojpiyrw właściwie ino siymianowicke, zaczynajóm nabiyrać coroz szyrszego zasiyngu. Podug mie postać pani Szaneckiej miałaby sie stać powszechnie znano niy ino we Siymianowicach, ale wszyńdzie, a już nojbardzi na całym jeji ukochanym Górnym Ślónsku.

Internet umożliwio poczytanie ło pani Szaneckiej od zaroz, bo trocha sie tych materiałów już nazbiyrało. Jo bych sam przede wszyskim chcioł łopedzieć, jak pani Anna poradzióła zadziałać na wyobraźnia modych ludzi ze przemysłowych Siymianowic, żeby rzeczy ze ksiónżek zrobić czymsi bliskim i stare dzieje powiónzać w coś  ludzkigo i swojigo. W jeji łosprowianiu nojciekawsze bóły historie wziynte ze życio jeji niyzwykle ciekawyj rodziny, kero miała ważno pozycja miyndzy nojznakómitszymi postaciami polski i ślónski kultury.

Pastwiska

W 1963 r. rodzice posłali mie piyrszy roz na trzi tydnie letnich kolóniów do Pastwisków kole Cieszyna. Po prowdzie bół żech tam ze sztyry lata starszym bratym, ale piyrszy roz to jes piyrszy roz i dziecko jes zawsze wtedy trocha wylynkane. Wychowawczynióm moji grupy bóła prawie pani Anna Szanecka, kero sie przi wandrowaniu po okolicznych łónkach i górkach wygodała, że czytała niydowno rubo ksiónżka ło Napoleónie. Nó to już niy miała leko, jak jo sie bez trzi tydnie przi kożdyj okazji ino pytoł, czy by jeszcze mógła połosprowiać ło tym Napoleónie.   

Poddasze

Rok po tych kolóniach letnich moja rodzina przekludzióła sie w Siymianowicach ze Sodzawek, kaj sie kedyś urodziół Wojciech Korfanty, na Aleja Sportowców, kole lodziarnie łod Achima Szczypy.  

Pani Szanecka miyszkała na niydaleki ulicy Parkowyj. Niyroz my sie wtedy trefiali na dródze. Zaroz bóło duge stónie i łosprowianie ło wszyskim. Kedyś zaprosióła mie do siebie do dóm na tyj ze cukrym i cytrynóm i pokozała mi swoja biblioteka, żebych sie wybroł cosik do czytanio. Moje piyrsze rubsze ksiónżki bóły pożyczane łod pani Anny. Jeji miyszkanie bóło właściwie czyńścióm góry, czyli po polsku strychu do suszynio pranio.

Dr Wacław Olszewicz

Może to bóło trocha późni, ale roz, jak żech dolatywół po słodach tego dómu blank na wiyrch, żeby sie pogodać i poszukać czegoś ciekawego w jejich ksiónżkach, widzioł żech, że tym razym nic z tego niy bydzie. Pani Szanecka tyż szła do siebie do dóm, ino że niy sama. Prawie postawióła jakiś kofer i łotwiyrała dźwiyrze swojigo miyszkanio. Stoł przi ni fest stary chop w mantlu, w brylach ze rubymi soczewkami. To bół jeji tata, co w tyn dziyń przijechoł na łodwiedziny ze Lwowa, w kerym miyszkoł łod drugi światowyj wojny. Nazywoł sie dr Wacław Olszewicz. Bół ze wykształcynio prawnikym i ekonómistóm i należoł do nojwybitniejszych człónków przedwojynnyj elity intelektualnyj i gospodarczyj ślónskigo województwa. Bół ekonómicznym teoretykym i organizatorym eksportu ślónskigo wónglo przez Gdynia. Przed wojnóm bół tyż wiceprezesym Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku, jednym ze założycielów i wykładowcóm Wyższego Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych  w Katowicach, czyli poprzednika Akademii Ekonomicznyj i dzisiejszego Uniwersytetu  Ekonomicznego.

Co bóło w tasi pani Anny? - list do redakcji   Marek Urlik Zwiedzanie pałacu wilanowskiego na zimowisku warszawskim 1972-1973 Potym żech sie tyż dowiedzioł, że przed wojnóm pani Anna miyszkała ze swojóm mamóm i tatóm w reprezyntacyjnym miyszkaniu we Siymianowicach z bogatóm rodzinnóm bibliotekóm na 40 tysiyncy ksiónżek. Jak mi ftoś ło tym pedzioł, spokopiół żech, co pani Szanecka miała na myśli, jak nóm tuplikowała, że ino wiedza to jes coś, czego niy możno czowiekowi łodebrać, ani ukraś, beztóż czowiek mo sie jak nojwiyncy nauczyć, a nojlepi jak jes mody.

Zespół turystyczny

W 1965 r. pani Szanecka założóła zespół turystyczny w siymianowickim Ogrodzie Jordanowskim, kerego nazwa sie z czasym zmiynióła na Młodzieżowy Dom Kultury im. dr. Henryka Jordana. Miała do tego nojlepsze kwalifikacje, bo bóła przewodnikym PTTK po województwie katowickim. Moga sie pochwolić, żech bół jednym z nojpewniejszych uczestników zajyńć tego „kółka turystycznego”.  Łopedzynie przigód i zdobytych wiadómości ze wycieczek i rajdów tyj roześmiónyj grómadki dzieciów i modzieży w różnym wieku niy jes możliwe bez napisanio porzóndnyj ksiónżki. W kożdym razie moga sam pedzieć, że nasze nojważniejsze hasło na rajdach, wycieczkach i łobozach bóło: „ruszej sie, bo zaruściejesz”, skuli tego niy bóło nóm zima nawet przi nojgorszyj pogodzie. Lajtmotiwym bóło tyż przikozanie łod pani Anny, że na wycieczki i rajdy łoblykómy sie systymym „cebulowym”, to znaczy dużo warstwów jedna na drugo, żeby sie podug ciepła abo zimna mieć z czego łoblykać abo seblykać. W organizacji imprez i na samych wycieczkach dużo pómogała nojlepszo koleżanka pani Szaneckiej - śp. pani Małgorzata Skwara – kero miała na dużo spraw całkym inne podyjście, jak pani Anna, ale prawie skuli tego łobie panie sie wyśmiynicie dopełniały.

Wycieczki bóły czasym bliske, a czasym daleke. Ciekawe bóło np. zwiedzynie introligatorni, prawie wszyskich zakładów przemysłowych w Siymianowicach, huty „Kościuszko” w Chorzowie, drukarni w Bytómiu, ośrodka obliczyniowego COIG w Katowicach, Góry Dorotki w Zagłymbiu, Góry Św. Anny, Jasnyj Góry  itd., itd.  Ale bół tyż zwiedzany były niymiecki nazistowski łobóz kóncyntracyjny Auschwitz-Birkenau, zamek we Pszczynie, Kraków, Opole, Wrocław, Kielce, Szczecin, Koszalin, Kołobrzeg, Gdańsk. Zwiedzali my katedra Chrystusa Króla w Katowicach ze pokozaniym łorganów przez samego Juliana Gembalskiego, wtynczos modego muzyka, co wygroł już wtedy kónkurs improwizacji na łorganach, a dzisiej jes sławnym profesorym na Akadymii Muzycznyj w Katowicach. Omówiynie wszyskich wycieczek, rajdów, łobozów wyndrownych, kónkursów, spotkań ze pisarzami, aktorami, naukowcami i artystami mógłoby rozszyrzyć program nauczanio chyba ze dziesiyńciu przedmiotów we szkole.

W mojim dorosłym życiu ciynżko bóło znojś jakiś rodzaj fabryki, religijnyj świóntyni, muzeum abo skansynu, kerego bych już niy znoł ze wycieczek z panióm Szanecką. Jo chodziół do zespołu pani Anny przeszło łoziym lot. Łod 1970 r. kożdy rok jeździyli my we lato na łobozy wyndrowne i namiotowe, roz w górach, a potym potym trzi razy nad morzym i na pojezierzach. W zima zawsze jechali my do stolicy. Zaroz po świyntach bół wyjazd do Warszawy i zwiedzanie trwało wiyncyj dniów, do kóńca feriów, kere wtedy robiyli niy w lutym, ino po Bożym Narodzyniu.

Esperanto

Niykere kómyntarze łod pani Anny szłoby skwitować jeji ulubiónym stwierdzyniym „świat jest mały”. Jak uwidziała na łobozie namiotowym kole Miastka w mojich rynkach ksiónżka do uczynio sie esperanta, bóła tymu rada i zarozki mi łopedziała, że jeji tata bół pacjyntym Zamenhofa, ale niy tego, co bół twórcóm jynzyka esperanto, czyli Ludwika, ino jego syna Adama, kery tyż bół okulistóm, jak jego łociec. Zrobiół już przed wojnóm Wacławowi Olszewiczowi nowatorsko operacja przilepiynio siatkówki elektrykóm i tak uratowoł jego wzrok. Skuli słabych łoczów tata pani Anny musioł nosić te rube bryle, jak żech sóm widzioł u dźwiyrzy jejigo miyszkanio. Niy musza chyba dodować, że po takim przibliżyniu familii Zamenhofów esperanto bóło dó mie jeszcze ciekawsze niż przódzi.  

Dziewczynka w czerwonej sukience

Mamóm pani Anny bóła Józefa Olszewicz, kero pochodzióła ze rodziny bogatego warszawskigo adwokata Adama Oderfelda. Na kóńcu dziewiytnostego wieku bóło stać tego prawnika, co mioł jeszcze jakeś dobre inwestycje, na zamowianie portretów człónków jego rodziny u nojlepszych polskich malarzów. Dziynki tymu mama pani Szaneckiej bóła sportretowano jako „dziewczynka w czerwonej sukience” przez wielkigo artysty Józefa Pankiewicza. Przódzi tyn łobroz należoł do pani Szaneckiej, ale jak bóła prziciśniynto ciynżkóm sytuacjóm materialnóm po wojnie, musiała go sprzedać. Mógli my go podziwiać we Muzeum Narodowym w Kielcach, kaj my tyż byli ze naszym zespołym turystycznym.

Drugi łobroz Pankiewicza z tóm samóm „dziołszkóm”, ino w trocha innym ujyńciu widzieli my w Muzeum Narodowym w Krakowie. Jak my tam byli, sala z tym łobrazym bóła zawarto ze jakichś technicznych powodów. Ale jak nasza instruktorka pedziała, że sie sam rozchodzi ło jeji mama, zarozki my mógli łobejrzeć tyn „portet Józi Oderfeldówny”.

Jeszcze jedyn portet małyj Józi malowoł tyż Władysław Podkowiński jako „dziewczynka w białej bluzce”, ino że dziołszka już niy miała ciyrpliwości tyla razy pozować, uszczigła sie swoja blónd grziwka i malarz sie łokropicznie znerwowoł. Pedzioł, że bydzie dali malowoł dopiyro, jak te włosy nazod urosnóm. Niystety niyzadugo potym Podkowiński umar, jak mioł ino 29 lot i łobroz łostoł niydokónczóny na zawsze. Pónoć go tera pokazujóm tyż we muzeum w Kielcach.    

Warszawa

Pani Anna Szanecka urodzióła sie 7 marca 1920 r. we Warszawie. Jako dziecko miyszkała jeszcze trocha we Zakopanym a dopiyro potym przijechała na Ślónsk.

Nic dziwnego, że skuli koligacjów rodzinnych Warszawa tyż znała wybornie.

Jak my zwiedzali Pałac po Blachóm, w kerym kedyś bóła królewsko biblioteka, jedyno czyńś Zamku Królewskigo we Warszawie, keryj Niymcy niy zbulili w drugi światowyj wojnie, pani Anna łoprowodzała nos ze naukowóm ksiónżkóm swojigo łojca Wacława Olszewicza „Bibljoteka króla Stanisława Augusta” - mónografióm napisanóm jeszcze przed wojnóm.   

Łodwiedzili my tyż grób matki pani Szaneckiej czyli Józefy Olszewiczowej z dómu Oderfeld na warszawskim cmyntorzu wanielickim, na tym samym, kaj leży Stefan Żeromski.

Przi różnych obiektach, kere zespół turystyczy zwiedzoł, jego człónkowie wygłoszali przidzielóne i przigotowane przódzi samymu krótke referaty. Pamiyntóm, że jo np. przi pómniku Francesco Nullo godoł ło tym gynerale, co przijechoł ze Włochów do Polski na pómoc powstanio styczniowego i pod zaszczelóny we bitwie z Rusami. 

Krzysztof Kamil Baczyński

Koło pałacu Blanka we Warszawie, w kerym 4 siyrpnia 1944 r. we warszawskim powstaniu zginół Krzysztof Kamil Baczyński, pani Szanecka  łosprowiała nóm, że to bół jeji kolega ze szczyńśliwych czasów przedwojynnych. Olszewiczowie i Baczyńscy blisko sie przijaźniyli i pani Anna bóła razym ze Krzysztofym na wakacjach we Szwajcarii i niyroz na nartach we Zakopanym. Pani Anna godała, że Krzysztof bół bardzo grzeczny, blank normalny synek. Pónoć rod urzóndzoł wieczorki poetycke. We powstaniu bardzo chcioł sie bić oko w oko ze wrogym i zapłaciół cyna swojigo życio za Polska.     

Modsze pokolynia turystów ze „Jordanu”

W 1974 r. poszoł żech na studia do Krakowa i moje kóntakty ze zespołym turystycznym we siymianowickim  „Jordanie” bóły bardzi sporadyczne, przeważnie na rocznice istniynio zespołu tyrystycznego. Nojwiynkszo feta bóła w  2005 r. na sztyrdziesto rocznica. Na pewno Modzieżowy Dóm Kultury w Siymianowicach mo policzóne dokładnie, wiela tam bóło ludzi. Jo widzioł, że wszyske sale tego obiektu bóły blank pełne. 

Ło modszych koleżankach i kolegach pani Szanecka godała mi, że sóm inksi niż modzież z roków sześdziesióntych i siedymdziesióntych, ale przy tym tyż bóło widać, że pani Anna niy miała nojmyjszego problymu, żeby trefić do kożdego nowego pokolynio, a te poźniejsze wychowanki tak samo byli nióm zafascynowane, jak my wtedy.    

 Ańcla, telefón i łodcióngano pyndzyjo

W późniejszych latach łosiymdziesióntych pani Szanecka doczekała sie nowego miyszkanio na piyrszym sztoku dómu na Kruczyj w Siymianowicach. Może bóło łóne myjsze, ale jeji dzieci już byli na swojim. Bóła tyż bardzo rada, jak pora lot późni  dostała telefón. Zaroz zadzwonióła tyż dó mie, że sie mogymy teroz pogodać bez telefón i umówić na wiynksze łosporowianie w jeji ańcli. Na kożdy taki byzuch u ni rezerwowoł żech sie właściwie całe popołednie aż do wieczora. Tyjóm ze cukrym i cytrynóm, herbatnikóm, kyksóm i bómbónóm, wspóminaniu starszych czasów, łoglóndaniu ksiónżek i zdjyńciów niy bóło kónca. Żywy tymperamynt i żywotnoś pani Anny powodowały, że jak poszła na swoja i tak dużo opóźnióno pyndzyjo, to jeszcze jakiś czas dali robióła póki mógła, aby na pół etatu.

Tytułym Hónorowyj Obywatelki Siymianowic w 1992 r. pani Szanecka bóła docynióno jako wybitno nauczycielka i wychowawczyni modzieży, za to, że wniysła wielgi wkład do kultury miasta, m.in. zainicjowała budowa pómnika Wojciecha Korfantego we Siymianowicach i nazwanie jednyj siymianowicki ulicy jego imiyniym.  

Listki ze Siymianowic do Katowic

Niyzadugo przed upadkym socjalizmu przekludziół żech sie z mojóm rodzinóm ze Siymianowic do Katowic. Pani Szanecka starała sie ło to, żebych niy straciół kóntaktu ze życiym kulturalnym Siymianowic. Dostowoł żech łod ni pocztóm oprócz listków abo wypisanych pocztówek rok za rokym m.in. „Siemianowickie Roczniki Muzealne” abo „Kalendarz Siemianowicki”. Zawsze w tych wydawnictwach coś publikowała, beztóż miała swoje egzymplarze autorske, kerymi sie rada dzielóła.

Bł. Emil Szramek

Dostoł żech tyż łod pani Anny kseropkopia jejigo artykułu z 25 siyrpnia 1996 r.  we  „Gościu Niedzielnym” (nr 34)  pt. „Pasje turystyczne ks. dr. Emila Szramka”. Bł. Emil Szramek bół m.in. prezesym Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku, tego samego, kaj wiceprezesym bół tata pani Szaneckiej – dr Wacław Olszewicz. Nasza instruktorka turystyczno z „Jordanu” łosprowiała sam kwieciście ło pieszyj wycieczce w Gorcach, na keryj bóła w 1937 r. ze swojim tatóm, ze 27-letnim kuzynym oriyntalistóm i ks. dr. Emilem Szramkiem, kery bół tyż wtedy farorzym kościoła Mariackigo w Katowicach. Pani Anna pisze, że ksióndz prałat „był uroczym, przemiłym kompanem, chętnie żartował i dowcipkował, a ojciec i kuzyn dzielnie mu sekundowali”. Potym jes opis niyspodziywanego skómpanio sie ks. Szramka w głymbokij wodzie u podnóżo wodospadu, lyczynio farorza malinowym tyjym, suszynio jego łobleczynio nad piecym i biglowanio.  Ks. dr Emil Szramek wytrzimywoł take niydogodności wandrowanio ze radościóm prawdziwego górskigo turysty. 

Co jes w tasi?

Jak żech przeczytół wesoły opis „pasjów turystycznych” bł. Emila Szramka, zaroz mi sie przipómniało, że na naszych „jordanowskich”  imprezach śmiychów, szpasów i popisów śmiysznyj godki i ślónski, i czysto po polsku bóło durś pełno. Pani Szanecka, choć godała ło siebie żartobliwie, że jes „gorolkóm”, poradzióła godać po ślónsku. Umiała tyż śmioć sie sama ze siebie i niy gorszóła sie, jak wszyske zgadywali, na przikład, co jes w jeji wielgi tasi. Właściwie bardzi sie rozchodzióło, czego w ni niy bóło, bo zawartoś tasie pani Anny bardzi przipóminała zestaw do survivalu, niż damsko torebka. Zdo sie, że poradzióła z ni dostać np. kónsek sznóry, zwitek drótu, plała, drugo plała, taślampa, igła, nici, zicherka, szpyndliki, jakeś knefle, sztrachecle choć niy kurzóła cygaret, brałza, ekspresowy tyj w tytkach z nitkóm, a może kulka z dziurkami na kecie do tónkanio w ni sutego tyju we wrzóntku i parzynio we szolce, mapa Polski, tabletki ze krziżykym na gowa, kapki na żołóndek i walerianowe, streszczynia lektur i przikładowe pytania z polskigo na matura, bo kożdy rok jakeś wychowanki zdowali matura itd., itd.

W latach siedymdziesióntych niy bóło jeszcze w kożdyj dzielnicy i wsi marketów, kaj by szło wszysko kupić, beztóż, jak czegoś brakowało i bół jakiś problym, wszyske sie patrzeli we stróna tasie pani Szaneckiej. Jak pani Anna triumfalnie z ni wycióngała coś, co nos ratowało ze biydy, wszyscy jóm podziwiali, a śmiychu bóło co niymiara, a zdarzało sie, że ji nawet klackali.

Wnuki i batalión wychowanków

Co bóło w tasi pani Anny? - list do redakcji   Z archiwum Ryszarda Olka Byli członkowie zespołu turystycznego na spotkaniu wspomnieniowym po 40 latach i wędrówce górskiej w Zakopanem we wrześniu 2014 r. Pani Szanecko zmarła 12 listopada 2009 r. Na pogrzebie żegnała jóm cało rzesza ludzi, zasmucóno rodzina, przijaciele, znajóme, sómsiady, oficjele, grupy wychowanków z „Jordanu” i ze szkół, ze starszych i modszych pokolyń. Msza  pogrzebowo łodprawiyli wychowanki pani Anny, co sóm ksiyndzami.

Myśla, że niy wszyske wychowanki, kere by chcieli, prziszli na pogrzyb, bo dużo z nich miyszko daleko za granicóm. Ale tych wychowanków, starszych i modszych, uzbiyrałoby sie razym jakiś batalión. To jes siła!