W 1990 roku, dwa lata po skandalizującym „Ostatnim kuszeniu Chrystusa”, Martin Scorsese rozpoczął wstępne prace nad ekranizacją powieści „Milczenie” Shusaku Endo. Zdziwić może fakt, że reżyser tak kontrowersyjnego obrazu po raz kolejny sięgnął po temat dotyczący wiary. „Milczenie” z pewnością wzbudzi dyskusję. To przejmujący, mocny, miejscami brutalny obraz zmagania się człowieka poddanego niewyobrażalnej presji fizycznej i psychicznej, by odrzucił to wszystko, co przez lata było źródłem jego egzystencji i działania, czyli wiarę. Film zadaje trudne pytania i w tym również tkwi jego wartość.

Krwawe prześladowania

Shusaku Endo, autor ekranizowanej powieści, uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy japońskich, był katolikiem. Zarówno „Milczenie”, jak i jego druga głośna powieść „Samuraj” osadzone zostały w konkretnych realiach historycznych. Głównym tematem obu utworów jest problem adaptacji chrześcijaństwa w Japonii. Powieści nawiązują do postaci i wydarzeń historycznych, rozgrywają się w okresie prześladowań chrześcijan w Japonii na początku XVII wieku. Skala i brutalność środków podjętych przez władzę przewyższała chyba to, co działo się w czasach cesarstwa rzymskiego. A przecież początek katolicyzmu w Japonii był obiecujący. Od momentu kiedy św. Franciszek Ksawery przybył do tego kraju w 1549 r., praca misyjna przynosiła dobre rezultaty. Jednak od 1587 r. zaczęto wyrzucać chrześcijan z urzędów, zakazano prowadzenia działalności misjonarskiej jezuitom i niszczono katolickie świątynie. Coraz liczniejsze egzekucje odbywały się z niesłychanym nawet jak na owe czasy bestialstwem.

Dramatyczny wybór

Akcja filmu rozgrywa się w pierwszej połowie XVII w. Katoliccy misjonarze opuścili Japonię. Pozostali zginęli śmiercią męczeńską. Do Rzymu docierają pogłoski, że o. Cristóvão Ferreira, jeden z najbardziej poważanych jezuickich misjonarzy, został aresztowany i po okrutnych torturach dokonał apostazji. Cristóvão Ferreira jest postacią autentyczną, podobnie jak Inoue Masashige, najważniejszy japoński prześladowca chrześcijan w tym czasie. Młodzi jezuici, Sebastião Rodrigues i Francisco Garupe, uczniowie o. Ferreiry nie mogą w to uwierzyć. Nalegają na swojego przełożonego, o. Alessandro Valignano, by pozwolił im na wyjazd do Japonii, by sprawdzić, co stało się z o. Ferreirą. Valignano wie, że grozi im śmierć, ale ostatecznie ulega prośbie. Pełni entuzjazmu misjonarze po wielu perypetiach docierają do Japonii. Ukrywani przez miejscowych chrześcijan spowiadają, odprawiają Msze, ale nie mogą niczego dowiedzieć się o swoim byłym mistrzu. Jeden z nich spotka się z nim w dramatycznych okolicznościach, a to spotkanie zdecyduje o jego dalszych losach.

„Milczenie” Scorsese to nie tylko nakreślony z rozmachem obraz opresji chrześcijan w Japonii XVI i XVII wieku. Film stara się także pokazać przeszkody, jakie napotykali misjonarze na drodze ewangelizacji, wynikające z różnic pomiędzy mentalnością europejską i japońską. Jednak w końcowej części filmu to zdrada i apostazja stają się głównym wątkiem. Scorsese wydaje się usprawiedliwiać akt apostazji jezuity, który staje przed tragicznym dylematem. Jeżeli nie wyprze się Jezusa, jego podopieczni poniosą okrutną śmierć. Czy może liczyć na przebaczenie?

Prawda jest taka, że za przykładem o. Ferreiry poszło niewielu katolickich misjonarzy. Liczbę wszystkich męczenników, którzy ponieśli w Japonii śmierć za wiarę, ocenia się na ok. 20 tys., wśród nich było wielu księży. Chrześcijanie, którzy pozostali w ukryciu, z pokolenia na pokolenie przekazywali wiarę i sami chrzcili swoje dzieci. Zakaz wyznawania chrześcijaństwa zniesiono w Japonii dopiero w 1873 roku.