Upowszechniane po wojnie przeświadczenie, że większość Niemców nic nie wiedziała o obozach koncentracyjnych, jest mitem. Po przeczytaniu książki Wachsmanna nikt nie będzie miał wątpliwości, że wiedzieli od początku. Nie będzie też wątpliwości, że były to obozy niemieckie, a przecież w zagranicznych mediach do dzisiaj pojawiają się takie informacje. Prawdą jest tylko to, że część z nich znajdowała się na terenie okupowanej Polski.

Wachsmann jest Niemcem, pracuje w Wielkiej Brytanii. W książce wykorzystał zarówno dotychczasowy dorobek naukowy, jak i własne wieloletnie badania dotyczące także mało znanych, często zaskakujących aspektów działalności obozów. „Historia nazistowskich obozów koncentracyjnych” to fundamentalne dzieło, które historię powstania i rozwoju niemieckich obozów zagłady przedstawia w sposób wszechstronny.

Obozy koncentracyjne pojawiły się zaraz po dojściu Hitlera do władzy, w 1933 roku. Początkowo powstawały bez żadnego planu i kierowano do nich przeciwników politycznych różnych opcji. Później stworzono sieć pod centralnym nadzorem, a wzorcem stał się obóz w Dachau. Pomiędzy 1933 a 1945 rokiem kontrolę nad obozami sprawowało SS Himmlera, powiększając listę wrogów o nowe pozycje. Stały się nimi m.in. tzw. elementy aspołeczne, Żydzi, rosyjscy jeńcy wojenni, duchowni, Polacy. Wachsmann dowodzi, że przemoc, jaka wiąże się z działalnością obozów, nie powinna budzić zdziwienia, bo przecież była esencją nazistowskiego systemu. W 1945 roku w obozach koncentracyjnych, łącznie z filialnymi, przebywało ponad 700 tys. więźniów.

Wartość dzieła Wachsmanna tkwi również w tym, że dokonując syntezy i opisując pajęczą sieć rozsianych po Europie obozów, pokazuje je również w wymiarze indywidualnym. To nie sucha naukowa rozprawa oparta na ogromnej bibliografii. Autor przedstawia dzieje obozów w kontekście losów związanych z nimi ludzi, więźniów, a także oprawców. To ich wspomnienia, zachowane listy czy powojenne zeznania nadają opisanym w niej faktom wstrząsający, „ludzki” wymiar.

Edward Kabiesz

  Nikolaus Wachsmann Historia nazistowskich obozów koncen­tracyjnych Świat Książki Warszawa 2016 ss. 928