Bytomska Śląska Galeria Sztuki przy ul. Jainty 14 jest właścicielem bardzo ciekawej ekspozycji, którą stanowią ślubne wianki. Młoda para wymieniała je podczas ślubu, zanim w środowiskach wiejskich i robotniczych upowszechniły się obrączki. Stało się to dopiero w latach międzywojennych.

Wianek nie dla każdej panny młodej
Jeśli młodzi przystępowali do ślubu w strojach ludowych, ona miała na głowie mirtowy wianek, czyli wionek, on przy kamizeli mały mirtowy wianuszek lub mirtową różdżkę zwaną woniaczką. I wionek, i woniaczka przybrane były długimi, koniecznie zielonymi wstążkami (niekiedy panna młoda miała je przy koralach z przodu). Były przedmiotem dumy młodych małżonków. Wianek, najczęściej splatany przez druhny w domu panny młodej w przeddzień wesela, miał znaczenie symboliczne – od zawsze oznaczał czystość.

Nie miała do niego prawa kobieta, która nie ustrzegła swej niewinności i utraciła dziewictwo. Dziewczyna ciężarna mogła założyć do ślubu jedynie pół wianka, zowitka (panna z dzieckiem) – chustkę, a w późniejszych czasach sam welon. Wianek przed pójściem do kościoła był symbolicznie wykupywany przez pana młodego – tym był cenniejszy, im cnotliwsza była jego wybranka.

Po uroczystości ślubnej wianek i różdżka były zasuszane i przemyślnie oprawiane w głęboką ramę, przypominającą wyścieloną atłasem skrzyneczkę, której wewnętrzne ścianki wykładano lusterkami. Wieszano tę ozdobę w białej izbie nad łóżkiem lub między oknami. Stanowiła nie tylko element dekoracyjny, była przede wszystkim cenną pamiątką rodzinną i przypominała o przysiędze małżeńskiej. Świadczyła też o prawości małżonków w chwili ślubu.

Wianek z medalikiem
Bytomska kolekcja wianków liczy 17 eksponatów, pochodzących z terenu całego Śląska, a zakupionych w latach 1995–2000 w antykwariatach i na targach staroci. Wianki z różdżkami stanowią główny i centralny element przestrzennych oszklonych ramek.

W większości z nich znajdują się też zielone wstążki ślubne (przypisywano im znaczenie symboliczne, a nawet magiczne – przykładano je choremu dziecku) oraz duży Cudowny Medalik, objawiony w Paryżu w 1830 roku, a upowszechniony m.in. przez kongregację mariańską. Jeśli panna młoda należała do kongregacji, a rzadko która ze śląskich dziewcząt wzrastała poza nią, to na wierzch ślubnego stroju zakładała ów medalik na szerokiej niebieskiej wstążce.

Niektóre ramki zawierają ślubne zdjęcia, wypisane imiona i nazwiska małżonków, datę i miejsce ślubu oraz jedną z weselnych maksym, np.: „Niech Bóg błogosławi nasz stan małżeński” lub „Niech nam z myrty zielonej wykwitnie kwiat srebrny” (w języku polskim lub niemieckim). Zdjęcie i personalia małżonków umieszczone są zazwyczaj w środku wianka, czasem na małej poduszce z atłasu, sentencje z życzeniami wypełniają narożniki ramki. Każdą z tych kompozycji zdobią koronki, kawałki tiulu, sznureczki, itp. Są to więc oryginalne dzieła sztuki ludowej.

Zanim kolekcja wianków trafiła do Bytomia, zdobiła wnętrze Art-Cafe Szmyrowata w Katowicach (do 2002 roku) i Cafe-Galerii ĄĘ w Krakowie przy ul. Floriańskiej. Niektóre „zagrały” w filmach Adama Sikory „Ballada o Janku Kyksie Skrzeku” i „Podróż Erwina Sówki” oraz Stefana Szlachtycza „Jest w mieście taka ulica”. Eksponowano je podczas Europejskich Dni Dziedzictwa w Województwie Śląskim w 2008 roku. Prawdopodobnie kolekcja trafi do siedziby zespołu „Śląsk” w Koszęcinie. Póki co, można ją podziwiać w Śląskiej Galerii Sztuki w Bytomiu. Naprawdę warto! *** Tekst z 25 stycznia 2009 r.

Artykuły z poszczególnych działów serwisu KULTURA: