Wystawa Wolne elekcje Królów Polskich. 1573–1764

Agata Puścikowska

publikacja 05.02.2009 13:20

Muzeum Woli przygotowało wystawę, która jest doskonałą lekcją historii, choć nie tylko dla uczniów. Warto się na nią wybrać, by przypomnieć sobie kilkaset lat polskiej historii – raz chwalebnej, innym razem trudnej i bolesnej.

Wystawa Wolne elekcje Królów Polskich. 1573–1764 Foto: Henryk Przondziono

„Pupilla Libertatis – Wolne elekcje Królów Polskich. 1573–1764” to wystawa o dziejach demokracji szlacheckiej Rzeczypospolitej Obojga Narodów XVI–XVIII wieku. Opowiada o obywatelskich zmaganiach – zaangażowaniu w sprawy publiczne polskiej szlachty i magnaterii.

Opowiada o dziejach „źrenicy wolności” – czyli wolnej elekcji dla wszystkich obywateli – o jej pozytywnej stronie i negatywnych skutkach. Bo gdy Rzeczpospolitą ogarniały wewnętrzne niesnaski i zaczęła być zależna od obcych mocarstw, wolna elekcja stała się jedną z przyczyn upadku kraju.

Kozacy się buntują
– Wolne elekcje, na które masowo zjeżdżała szlachta z najdalszych zakątków Rzeczypospolitej, zrównywały ją w prawach z możnowładcami. Zwykły szlachcic na zagrodzie równy był wojewodzie – mówi autorka scenariusza i kurator wystawy dr Jolanta Niklewska.

– Jednocześnie na wystawie przypominamy też, że nie wszyscy mieszkający na terenie Rzeczpospolitej żołnierze mogli głosować. Kozacy, którzy też walczyli w obronie Rzeczpospolitej i pod dowództwem Polaków, nie mieli tego prawa. To była m.in. przyczyna ich późniejszych buntów.

Pierwsza elekcja na króla Polski odbyła się na gruntach wsi Kamion. W 1573 r. wybrano tam Henryka Walezjusza. Walezjusz uciekł z Polski, by objąć koronę francuską. Kolejna elekcja, dwa lata później, odbyła się już na polach… Woli. Królem (!) została wówczas kandydatka szlachty – Anna Jagiellonka.

Potem na Woli odbyło się aż 10 spośród 12 elekcji królów polskich. Podczas ostatniej, w 1764 r., koronę objął Stanisław August Poniatowski. Szopa elekcyjna mieściła się u zbiegu Młynarskiej, Obozowej i Ostroroga. Zbudowano ją z bali i przetrwała do połowy XIX w. Dziś w tym miejscu stoi pomnik Electio Viritim.

„Zobowiązuję się…”
Wystawa, na którą złożyły się eksponaty zebrane w całej Polsce, pokazuje klimat bezkrólewia i przygotowań do elekcji. Następnie śledzi emocje towarzyszące „wotowaniu” i „ucieraniu” głosów. Na ekspozycji można obejrzeć uniwersały z XVI, XVII i XVIII wieku, wzywające szlachtę na sejmiki i zjazdy przedelekcyjne, postanowienia sejmów konwokacyjnych, do których należało ustalenie daty elekcji, czy w końcu suffragia – głosy oddane na zwycięskiego kandydata.


Muzeum zdobyło też wydane drukiem pacta conventa, które określały osobiste zobowiązania elekta wobec jego przyszłych poddanych. Możemy zobaczyć też liczne plany i rysunki pola elekcyjnego i portrety kolejnych władców. Muzeum zdobyło bardzo wartościowe dzieła, m.in. Jana Matejki czy Jana Piotra Norblina.

Wśród tekstów źródłowych, które, choćby ze względu na możliwość obcowania ze staropolszczyzną, doskonale uzupełniają wystawę, znajdują się fragmenty kronik Marcina Bielskiego czy Stanisława Orzelskiego. Obok rycin i obrazów można też poczytać „komentarze” do nich – wspomnienia i pamiętniki Jana Chryzostoma Paska.

Obcy wtyka nos
– Wyobrażenia o polu elekcyjnym i sposobie obradowania dostarcza zgromadzona na wystawie ikonografia: malarstwo, rysunek i grafika. Zebraliśmy bohaterów tamtych wydarzeń przedstawionych na portretach graficznych i malarskich. Na wystawie obejrzymy portrety królów wybranych w wolnych wyborach, brać szlachecką. Towarzyszą im wizerunki również i obcych monarchów, zaangażowanych w wybory polskich władców, którzy w pewnym momencie prawie jawnie ingerowali w wewnętrzne sprawy kraju – dodaje Niklewska.

Ponadto na wystawie zgromadzone zostały unikatowe medale wybijane z okazji elekcji i koronacji królewskich oraz rzadkie egzemplarze polskiej broni białej.

Wystawę można oglądać do 7 czerwca br. w Muzeum Woli – oddziale Muzeum Historycznego m.st. Warszawy przy ulicy Srebrnej 12. Ekspozycji, która prezentowana jest w 2009 roku, ogłoszonym przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej jako Rok Polskiej Demokracji, towarzyszyć będą imprezy edukacyjne, spotkania, odczyty oraz wycieczki po miejscach związanych z elekcjami. Honorowy patronat nad wystawą objął abp Kazimierz Nycz.

Gdzie i kiedy?
Wystawa jest czynna w następujących godzinach: wtorek: 11.00–18.00, środa: 10.00–15.30, czwartek: 11.00–18.00, piątek: 10.00–15.30, sobota: 10.00–16.00, niedziela: 10.00–16.00.
Muzeum Woli, ul. Srebrna 12, tel.: (+48 22) 624-37-33, 624-38-79