Dzieło księżnej Izabelli

Marta Lipińska

publikacja 22.07.2009 12:08

Niegdyś toczyło się tu ożywione życie towarzyskie, przybywali możni Rzeczpospolitej, a także artyści z różnych zakątków Europy. Po czasach świetności do dziś pozostały w Puławach pałac i niezwykły park.



Pałac Czartoryskich w Puławach konkurował z dworem królewskim.

Datą przełomową w historii Puław był rok 1782, kiedy po śmierci księcia Augusta Czartoryskiego rezydencję puławską objął książę Adam Kazimierz Czartoryski z żoną Izabellą. Do Puław na stałe przenieśli się w 1784 r. wraz z plejadą artystów, architektów i planistów ogrodowych, którzy mieli wprowadzić tu zmiany. Ich dwór, zwany Polskimi Atenami, był ważnym ośrodkiem życia politycznego, społecznego, a zwłaszcza kulturalnego, konkurując skutecznie z dworem królewskim.

W 1792 r. rodzina Czartoryskich wyjechała do Anglii. Tutaj doszły ich wiadomości o zniszczeniu i splądrowaniu Puław w trakcie wojny polsko-rosyjskiej. Księżna Izabella wróciła w 1796 r. do zniszczonych Puław i przystąpiła wraz z gronem przyjaciół i sług do restauracji rezydencji. Pozostając pod wrażeniem ostatnio zwiedzanych parków angielskich, postanowiła stworzyć rezydencję otoczoną ogrodem w zupełnie nowym stylu.
 



Domek gotycki w parku był pierwszym w Polsce muzeum.

We wzniesionej w ogrodzie świątyni Sybilli, będącej repliką świątyni Westy z Tivoli pod Rzymem, znalazły się pamiątki narodowe po wielkich Polakach, królach i hetmanach, jak np. miecze ofiarowane przez wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Władysławowi Jagielle przed bitwą pod Grunwaldem, chorągwie spod Grunwaldu, szabla Stefana Batorego, chorągwie i laski marszałkowskie.



Świątynia Sybilli to replika świątyni Westy z Tivoli pod Rzymem.

W Domku Gotyckim, przebudowanym z dawnego pawilonu ogrodowego, zgromadzono pamiątki narodowe oraz eksponaty pochodzenia zagranicznego, a także osobliwości skrzętnie zbierane przez Izabellę Czartoryską. Stanowiło to zaczątek pierwszego muzeum w Polsce. Na ścianach Domku Gotyckiego wyeksponowano szczątki rzeźb i kamieniarki, pochodzące z różnych epok i krajów. W szafach, regałach i na ścianach umieszczone były rozliczne eksponaty, a wśród nich: "Dama z gronostajem" Leonarda da Vinci, "Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem" Rembrandta i "Portret młodzieńca" Rafaela. Tysiące rycin, rysunków, rękopisów, planów i map dopełniało zgromadzone zbiory.

Po opuszczeniu Petersburga właścicielem majątku w Puławach stał się Adam Jerzy Czartoryski – były minister spraw zagranicznych Rosji i długoletni kurator wileński. Faktyczny zarząd spoczywał jednak ciągle w rękach księżnej matki. W pierwszych dniach powstania listopadowego Adam Jerzy, ówczesny senator, wojewoda i członek Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego, stanął na czele powstańczego Rządu Narodowego. Tymczasem 87-letnia księżna Izabella, pewna zwycięstwa, nie opuszczała Puław mimo przemarszów wojsk rosyjskich. Dopiero po długich namowach wyjechała z Puław, przenosząc się do Wysocka w Galicji. Po upadku powstania książę Czartoryski przekroczył granicę kraju i udał się do Francji. Jego rezydencja była już wtedy własnością rządu carskiego. W 1846 roku ukaz wydany przez cara zmienił nazwę Puław na Nową Aleksandrię.

Dziś odnowiony pałac Czartoryskich i niezwykły ogród zapraszają turystów nie tylko na spacer parkowymi ścieżkami, ale i w podróż w czasy świetności puławskiego pałacu.