Po „Żydach” i „Sowietach” otrzymujemy kolejną część „Opowieści niepoprawnych politycznie”. Autor rzeczywiście porusza tu drażliwe kwestie. Próbuje np. odpowiedzieć na pytanie, czy Hitler był komunistą, opisuje też działalność Puffu, czyli domu publicznego w obozie koncentracyjnym. W książce znajdziemy też teksty poświęcone Davidowi Irvingowi skazanemu za „kłamstwo oświęcimskie”. Sporo miejsca poświęcił autor ulubionej alternatywnej wizji historii, gdzie Rzeczpospolita sprzymierza się z III Rzeszą, aby pokonać ZSRR. Nie przekonuje mnie ona z powodu wątpliwości moralnych.

Nic nie poradzę na to, że od pisarstwa Zychowicza zdecydowanie bardziej cenię przeprowadzone przez niego wywiady. A te są świetne! Ian Kershaw, autor bodaj najlepszej biografii Hitlera, stwierdza, że nigdy nie zaprosiłby go na swoje przyjęcie, bo „nie pozwoliłby się nikomu odezwać i godzinami by paplał. Zanudziłby nas”. Smaczku temu portretowi dodaje fakt, że ulubionym autorem ludobójcy był Karol May. Nikolaus Wachsmann pokazuje z kolei, jak trudno zastosować jedną miarę osądu wobec kapo, uprzywilejowanych więźniów obozów zagłady. Ten sam kapo mógł jednocześnie ratować życie, jak i skazywać na śmierć. W takich przypadkach ocena musi być zawsze indywidualna. Kapo zazwyczaj nie byli sadystami, lecz dopiero stawali się nimi w obozowych warunkach.

Wart zauważenia jest też temat Niemek w służbie swastyki. Wendy Lower, wyjaśniając, skąd tyle sadyzmu w zachowaniu kobiet, wskazuje paradoksalnie na zasadę „Kinder, Küche, Kirche” (dzieci, kuchnia, Kościół). Na Wschodzie bowiem niemieckie kobiety mogły zrzucić hamujące je zasady wychowania. Na zagarniętych przez III Rzeszę ziemiach wyzbyły się dotychczasowych ograniczeń: mogły stać się tym, kim nigdy nie były. I gotowe były zrobić dużo, aby ten stan utrzymać. Zaskakujące, że po wojnie najczęściej wracały do swoich ról przykładnych żon i matek. Wiele tu trudnych tematów, ale podanych tak, że dobrze się czyta.

Marcin Cielecki

  Paweł Zychowicz "Niemcy. Opowieści niepoprawne politycznie III". Wyd. Rebis, Poznań 2017ss. 496