W „Niepodległej!” prof. Nowak opowiada, w jaki sposób Polacy wybili się na niepodległość. Publikacja nie jest tylko rozszerzonym kalendarium najważniejszych wydarzeń historycznych, ale umiejętnie zebranym kompendium wiedzy o głównych postaciach historycznych tamtej doby oraz ich wyborach politycznych.

Autor nie koncentruje się, jak zazwyczaj przyjęto, na latach 1914–1918 – a więc wydarzeniach bezpośrednio decydujących o rozwoju wydarzeń, które doprowadziły do odzyskania państwa polskiego – ale przyjmuje cezurę 1864–1924. Takie spojrzenie pozwala wskazać na zjawiska, których obecność w życiu narodowym sprawiła, że kiedy pojawiła się szansa na niepodległość, Polacy ją wykorzystali. Jak pisze autor, sens odzyskanej w 1918 r. niepodległości zrozumiemy wtedy, „gdy nie stracimy z oczu tego ogromnego dziedzictwa, które chroniła ona przez poprzednie wieki. Ani też dramatu, jakim stała się próba jego zniszczenia przez rozbiory”.

Prof. Nowak proponuje inspirującą refleksję na temat – jak to nazywa autor – 12 znaków, będących punktami orientacyjnymi na drogach polskiej niepodległości. Szczegółowe kalendarium wydarzeń zaczyna w 1864 r. od opisu finału powstania styczniowego. Słusznie zakłada, że przegrane powstanie ukształtowało pewien typ myślenia o niepodległości, który zaowocował w latach 1914–1918. Kończy zaś swą opowieść na roku 1924 r., kiedy podjęta zostaje decyzja o zburzeniu soboru na placu Saskim w Warszawie, pomnika władzy carskiej nad Polską, i kiedy przeprowadzono reformę monetarną premiera Grabskiego. Celnie podkreślając, że uzyskanie finansowej suwerenności państwa polskiego było nie mniej ważne aniżeli walka o jego granice czy podmiotowość na arenie międzynarodowej.

Andrzej Grajewski