Wizja świętego Jana

GN 49/2019 |

publikacja 05.12.2019 00:00

Niepokalane poczęcie Maryi stało się dogmatem dopiero w 1854 r., ale w krajach o silnej pobożności maryjnej powszechnie w nie wierzono już setki lat wcześniej.

Dominikos Theotokopulos, zwany El Greco NIEPOKALANE POCZĘCIE  KONTEMPLOWANE PRZEZ JANA EWANGELISTĘ. Olej na płótnie, 1580–1585, Muzeum Santa Cruz, Toledo Dominikos Theotokopulos, zwany El Greco NIEPOKALANE POCZĘCIE KONTEMPLOWANE PRZEZ JANA EWANGELISTĘ. Olej na płótnie, 1580–1585, Muzeum Santa Cruz, Toledo

Artyści musieli jednak rozwiązać problem, jak Niepokalane Poczęcie ilustrować. Popularny dziś sposób przedstawiania Niepokalanej wymyślono w Hiszpanii w XVII wieku. Jego twórcą był Francisco Pacheco (1564–1644), malarz z Sewilli, a jednocześnie cenzor Trybunału Inkwizycji w tym mieście. Swoje przemyślenia zawarł w traktacie „El arte de la pintura”. Według Pacheco Niepokalana miała być przedstawiana według wizji z Apokalipsy św. Jana, jako „niewiasta obleczona w słońce i księżyc u jej stóp” (Ap 12,1).

Obraz El Greca, który tutaj publikujemy, jest stosunkowo mało znany, ponieważ odkryto go dopiero w XX wieku. Odkrycia dokonał niemiecki uczony August Mayer w kościele San Román w Toledo. Dzieło odegrało jednak wielką rolę w historii sztuki. W pierwszych latach XVII wieku Francisco Pacheco odwiedził bowiem El Greca w jego pracowni w Toledo i zapewne zobaczył wówczas ten obraz. Można więc podejrzewać, że stał się on dla Pacheco inspiracją, by przedstawiać Niepokalaną zgodnie z wizją z Apokalipsy, co naśladowali potem malarze w kolejnych stuleciach.

Za postacią świętej widzimy wieżę z trzema oknami. To jeden z najważniejszych atrybutów św. Barbary. Okrutny ojciec, zanim wydał ją w ręce oprawców, zamknął bowiem córkę w wieży, by zmusić ją do zmiany wyznania. Według legendy Barbara otwierała w tej wieży trzy okna na znak wiary w Trójcę Świętą.

Na pierwszym planie widzimy św. Jana, któremu ukazuje się Maryja stojąca w chmurach, ze złożonymi do modlitwy dłońmi, otoczona muzykującymi aniołami. Nad Madonną dostrzegamy gołębicę Ducha Świętego w złocistym świetle. Na dole obrazu El Greco umieścił maryjne symbole, zarówno te, które pojawiają się w Apokalipsie (księżyc), jak i tradycyjnie wiązane z Nią kwiaty (lilie i róże) oraz świątynię.

Leszek Śliwa

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.