Jego życiowym doświadczeniem można by obdzielić kilka osób, a i tak za każdym razem byłby to materiał na powieść sensacyjną. Śledząc wojenne losy pisarza, a zwłaszcza historię jego pobytu w obozie w Jercewie, kręcimy z niedowierzaniem głową. Jak pisać o tak niewyobrażalnym, granicznym doświadczeniu, któremu poddany został człowiek w sowieckim łagrze? Gustaw Herling-Grudziński znalazł na to sposób. W swoim najsłynniejszym dziele, „Innym świecie”, poddał obozową rzeczywistość chłodnej, rzeczowej analizie. I wyszedł z tej próby obronną ręką. Ale było to możliwe tylko dzięki wielkiemu pisarskiemu talentowi, którego dowiódł także swoją powojenną twórczością, pozwalającą zaliczyć go w poczet najwybitniejszych polskich pisarzy XX wieku.

Młodzieńcze poszukiwania

Ów talent ujawnił się już w dzieciństwie. Pierwsze reportaże Herling-Grudziński pisał jeszcze jako gimnazjalista. Urodzony w 1919 r. pisarz pochodził ze spolonizowanej, ale wyznającej judaizm rodziny żydowskiej. Dorastał w Kielcach i niedalekim Suchedniowie, gdzie jego ojciec Jakub nabył duży młyn i dom. Gustaw studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Prawdopodobnie w czasie studiów zbliżył się do katolicyzmu i przyjął chrzest. Był wtedy związany z grupą niewiele starszego krytyka Ludwika Frydego. Atmosfera ówczesnych dyskusji, wspólne lektury kardynała Newmana czy Jacques’a Maritaina mogły wpłynąć na decyzję młodego pisarza.

Dalsze losy jego życia wyznaczyła wojna. Paradoksalnie ofiarami komunizmu często stawali się ludzie o lewicowej przeszłości. Tak było i w przypadku Grudzińskiego. Przedwojenny sympatyk Polskiej Partii Socjalistycznej, który przeżył wcześniej młodzieńczą fascynację komunizmem, w październiku 1939 r. stał się założycielem Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej. Podczas próby przedostania się z Grodna na Litwę w marcu 1940 r. został aresztowany (wynajęci przemytnicy byli, jak się okazało, na usługach NKWD), a następnie skazany na pięć lat pobytu w obozach.