Dwieście lat temu Adam Mickiewicz napisał wiersz, który zwiastował nadejście nowej ery – nie tylko w literaturze, ale w całej kulturze. I choć swoją formą literacką „Oda do młodości” tkwi jeszcze mocno w klasycyzmie, to jej treść przeniknięta jest już duchem głęboko romantycznym, który jeszcze silniej ujawni się w opublikowanym dwa lata później pierwszym tomie „Poezji”, zawierającym słynny cykl „Ballady i romanse”.

Ile dziś, po dwóch wiekach, zostało w nas, Polakach, romantyzmu? Często mówi się, że to epoka kluczowa dla zrozumienia polskiej duszy. Jednak czy nie jest to tylko pewien slogan, którym próbujemy samych siebie uwznioślić, wytłumaczyć własne niepowodzenia, a może nawet usprawiedliwić wady?

Z szabelką na czołgi?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, warto uzmysłowić sobie, co dziś rozumiemy pod pojęciem „romantyzm” i jak ma się to rozumienie do idei, które zdominowały sposób myślenia ludzi w pierwszej połowie XIX wieku. Wydaje się bowiem, że mamy tu do czynienia z dość dużym pomieszaniem pojęć. „Ale z ciebie romantyk!” – powiemy do kogoś, kto przy każdej nadarzącej się okazji wręcza swojej kobiecie kwiaty, lubi patrzeć na zachody słońca albo notuje w swoim kajecie wierszyki o ptaszkach i kwiatkach. Takie są nasze potoczne wyobrażenia: utożsamiamy romantyzm z sentymentalizmem, tymczasem w historii kultury są to dwa zupełnie różne nurty. Sentymentalizm jest przecież charakterystyczny dla epoki poprzedzającej romantyzm, czyli dla oświecenia. Inne stereotypowe wyobrażenie, które ma świadczyć o długim trwaniu romantyzmu w polskiej historii, przedstawia żołnierza rzucającego się z szablą na czołgi. To obraz może nieco bliższy niektórym założeniom romantyków, jednak w dalszym ciągu zbyt infantylny, by ukazać istotę tego nurtu.