Mieliśmy tańczyć w świecie i zadziwić go swoją żarliwą wiarą, a zamiast tego żyliśmy w Stanach Zjednoczonych na wzór ukraińskiego miasteczka oddalonego od nas o ponad sto lat. Zostawiliśmy bobrowe kapelusze, białe koszule, czarne płaszcze. Paliliśmy świece i nie oglądaliśmy telewizji, ale to nie powstrzymało mojej ciekawości – wyznaje Shulem Deen. Jego książka pisana jest z perspektywy chasyda, który porzucił swoją wspólnotę i wybrał życie pośród heretyków.

Barwny świat chasydów, widziany od wewnątrz, zamienia się w życie pełne nakazów i zakazów. Niektórym to podporządkowanie się zwraca wolność – tak było w przypadku rodziców Shulema, którzy po kilkuletniej przygodzie hipisowskiego życia poczuli się zagubieni. Sam bohater ma jednak zbyt dużo pytań. Książka przedstawia stopniowy proces odchodzenia od wiary i wspólnoty.

„Wiedziałem dużo o prawie podatkowym w starożytnym Izraelu” – pisze o swojej edukacji Deen. „O przepisach dotyczących dziedziczenia spadku. O tym, jak potraktować woła przeznaczonego na ofiarę w starej świątyni w Jerozolimie. Jak go oskórować, jak oczyścić, jakie mięso należy przeznaczyć dla kapłana i jak spalić tłuszcz zwierzęcia. (...) Ale nie wiedziałem, co mam zrobić w noc poślubną” – zwierza się. Małżeństwo zostało zaaprobowane przez starszyznę, młodzi nigdy nie spędzili ze sobą razem – bez przyzwoitki – więcej czasu niż kwadrans. Gdy zostali sami, przekonują się, że są dla siebie obcymi dzieciakami, wpisanymi nazbyt szybko w dorosłe role.

„Kto odejdzie…” nie jest krytyką religii; jest świadectwem tego, co się dzieje, gdy świat wiary zamyka się na naukę, literaturę, osiągnięcia techniczne i osoby mające inne poglądy. To uniwersalna przypowieść o lęku i wolności w religijnej wspólnocie.

Marcin Cielecki