To jedno z najważniejszych wydarzeń literackich tego roku. W 120. rocznicę urodzin Stanisława Rembeka ukazały się pierwsze trzy tomy jego „Dzieł zebranych”. Każdy tom został opatrzony posłowiem Macieja Urbanowskiego, redaktora wydawnictwa, który przedstawia jego zawartość w szerokiej perspektywie. W latach ­PRL-u Rembek skazany został na zapomnienie, bo głównym tematem jego twórczości w okresie międzywojennym była wojna polsko-bolszewicka.

Pierwszy tom zawiera „Dziennik 1920 i okolice”, prowadzony z przerwami do 1937 roku, kiedy pracował jako nauczyciel, a kolejne – powieści „Nagan” i „W polu”. Pisanie dziennika Rembek rozpoczął jeszcze jako uczeń. Miał wówczas trzynaście lat. Jednak najważniejsza część zapisków dotyczy wojny polsko-bolszewickiej, kiedy przerwał naukę i jako ochotnik wstąpił do wojska, gdzie dostał przydział do artylerii. Przeżycia wojenne autor opisuje z perspektywy okopów, przedstawiając realistyczny, pozbawiony patosu i mało romantyczny obraz wojny. Z kolei z opowiadań, których bohaterami są w większości artylerzyści, wyłania się wielowarstwowy portret psychologiczny i socjologiczny żołnierzy polskiej armii.

Wydany w 1928 roku „Nagan”, debiut książkowy pisarza, należy do wybitnych świadectw wojny polsko-bolszewickiej. Nie brakuje tu porażających obrazów walki i znakomitej batalistyki, przypominającej często powieściowy reportaż i ukazującej bitwę z kilku perspektyw. Jednak najważniejszym tematem utworu jest wpływ, jaki wojna wywiera na ludzką psychikę. Natomiast wydana w 1938 roku powieść „W polu”, ostatni z utworów Rembeka poświęcony wojnie polsko-bolszewickiej, to najważniejsze literackie świadectwo wojny 1920 roku. Powieść napisana w odmiennej od „Nagana” konwencji rozpoczyna się w momencie przełamania przez bolszewików polskiego frontu nad Berezyną. Bohaterowie dzieła nie wiedzą, kto wygra wojnę, stąd jego pesymistyczny klimat. Znakomicie charakteryzuje to zamieszczone na wstępie motto z wiersza „To rzecz ludzka!” Norwida.

Edward Kabiesz