Niezwykła korespondencja

Dawno nie czytałem dokumentów tak inspirujących do namysłu na temat naszej historii, jak wymiana korespondencji między kard. Stefanem Wyszyńskim a Janem Pawłem II.

Listy na czas przełomu WAM Kraków 2021 ss. 248

Czterdzieści pięć listów z lat 1978–1981 i towarzyszących im dokumentów z zasobu Sekretariatu Prymasa Polski zostało wydanych z obszernym aparatem naukowym, wyjaśniającym kontekst opisywanych w nich wydarzeń oraz przedstawiających osoby w nich się przewijające. To zasługa dr hab. Pawła Skibińskiego, niewątpliwie najlepszego w tej chwili znawcy źródeł dotyczących kard. Wyszyńskiego, oraz Rafała Kowalczyka. Wydawnictwo mogło się ukazać dzięki decyzji kard. Kazimierza Nycza, który zgodził się na publikację listów. To ważny precedens przy edycji kolejnych tego typu źródeł dotyczących historii Kościoła. Listy opatrzyli komentarzem prof. Hanna Suchocka oraz prof. Olaf Żylicz.

Jak słusznie zauważa we wstępie obecny prymas Polski abp Józef Polak, korespondencja papieża i kard. Wyszyńskiego odsłania „prywatne oblicze obydwu, rzucając nowe światło na ich wzajemne relacje”. Sprawy osobiste przeplatają się jednak często w tych listach z publicznymi – z refleksją o ładzie międzynarodowym i sytuacji politycznej w PRL. Niektóre listy, zwłaszcza prymasa, są wnikliwymi analizami społeczno-politycznymi. Tym ważniejszymi, że dotyczą przełomowego okresu, kiedy trwały przygotowania do pierwszej pielgrzymki papieża do Polski; późniejsze opisują także fenomen narodzenia się Solidarności. Kardynał Wyszyński jest uważnym, ale także krytycznym obserwatorem nowego ruchu związkowego i jego przywódców. Pełne cierpkich uwag są jego refleksje na temat efektów działań Stolicy Apostolskiej wobec krajów komunistycznych w latach poprzednich. Autor uzupełnia je aktualnymi informacjami ze Związku Sowieckiego, a także niezwykle ciekawą analizą sytuacji Kościoła w Czechosłowacji. Czyta się te listy ze wzruszeniem – jako głos świadków, którzy zmienili bieg historii.

Andrzej Grajewski