Freski Nowosielskiego z cerkwi na Woli zabytkiem

tg /mwkz.pl

publikacja 17.05.2022 22:14

Mazowiecki wojewódzki konserwator zabytków Jakub Lewicki wpisał do rejestru polichromie i dekoracje malarskie oraz ikonę Matki Bożej Oranty.

Freski Nowosielskiego z cerkwi na Woli zabytkiem mwkz.pl Malowidła powstałe w latach 50. i 70. XX w. oraz ikona z k. lat 70. XX w. stanowią wybitne dzieło sztuki sakralnej o wysokich wartościach artystycznych i historycznych, posiadające szczególną wartość dla prawosławia.

Polichromie i dekoracje malarskie z 1954 r. i 1979 r. oraz ikona Matki Bożej Oranty z 1979 r. stanowią wyposażenie kaplicy proroka Eliasza i bł. Hieronima ze Strydonu, mieszczącej się w dolnej kondygnacji cerkwi św. Jana Klimaka przy ul. Wolskiej 138/140 w Warszawie. Opracowanie wystroju kaplicy w roku 1954 ówczesny proboszcz parafii ks. Jerzy Klinger powierzył artyście Jerzemu Nowosielskiemu, który najpierw wykonał polichromię ściany prezbiterium, a po powiększeniu dolnej cerkwi, na prośbę ks. Anatola Szydłowskiego, w roku 1979 - także polichromię nawy.

Malowidła ozdobiły wówczas łuk tęczowy oraz podłucza czterech arkad rozmieszczonych wokół centralnego przęsła nawy, ścianę zachodnią oraz północną i wnękę nawy po stronie południowej. Malowidła dekorują ponadto ościeża i podłucza otworów wejściowych prowadzących do bocznych pomieszczeń zlokalizowanych w nawie tuż przed prezbiterium. Przedstawiają ewangelistów, apostołów, proroków i świętych, oraz sceny biblijne i z żywota Maryi. W prezbiterium umieszczona jest ikona Matki Bożej Orantki oraz archaniołowie. Kompozycje w nawie przedstawiają sceny z życia Maryi. Pozostałe malowidła ukazują postacie apostołów, proroków i świętych oraz sceny biblijne i z żywota św. Eliasza. Do wyposażenia świątyni należy również ikona Matki Bożej Oranty, powstałej w 1979 r., obecnie eksponowana w przedsionku cerkwi dolnej.

Jakub Lewicki, mazowiecki wojewódzki konserwator zabytków, poinformował 13 maja, że wpisał je do rejestru zabytków. "(...) malowidło w prezbiterium jest jedną z pierwszych samodzielnych polichromii artysty. Malowidła w dolnej cerkwi pw. Jana Klimaka na Woli charakteryzuje bogactwo teologiczne i ikonograficzne. Ponadto wartością dokumentacyjną jest charakterystyczny dla twórczości Nowosielskiego styl oraz jest koloryt polichromii, w których dominuje indygo o bogatej modulacji tonów (ożywiony akcentami czerwieni, żółci i ochry). Dekoracje kaplicy zaliczyć należy do wybitnych dzieł w twórczości Nowosielskiego. Malowidła powstałe w latach 50. i 70. XX w. oraz ikona z k. lat 70. XX w. stanowią wybitne dzieło sztuki sakralnej o wysokich wartościach artystycznych i historycznych, posiadające szczególną wartość dla prawosławia. Dekoracja malarska kaplicy stanowi także dziedzictwo kulturowe i artystyczne o dużej randze oraz wybitny przykład polskiej sztuki malarskiej lat 50. i 70. XX w." - podkreślił w uzasadnieniu.

Cerkiew została wzniesiona według projektu Władimira Pokrowskiego w 1905 r. na wolskim cmentarzu prawosławnym, największej prawosławnej nekropolii w Polsce. Spoczywają na nim prawosławni arcypasterze wraz z licznym duchowieństwem, a także wiele wybitnych postaci wyznania prawosławnego, takich jak Aleksander Lwowicz Błok (ojciec znanego poety symbolisty), Sokrates Starynkiewicz, zasłużony prezydent i budowniczy miasta Warszawy, znani pisarze rosyjscy przełomu XIX/XX w. - Włodzimierz Arcybaszew i Dymitr Filosofow, a także wiele innych osób, które - jak na przykład S. Starynkiewicz, prezydent Warszawy i jej niestrudzony budowniczy w drugiej połowie XIX w. - zasłużyły sobie na wdzięczną pamięć mieszkańców Warszawy. Długoletnią tradycją w parafii prawosławnej św. Jana Klimaka i parafii rzymskokatolickiej św. Wawrzyńca jest udział we wspólnej procesji 1 listopada. Podczas procesji na cmentarzu duchowni obu wyznań wznoszą modlitwy za zmarłych i święcą groby.

Wzorowana jest na cerkwiach rostowskich XVI i XVII wieku. Wokół kopuły znajdują się ornamenty w stylu staroruskim. Wielką wartość artystyczną ma rzeźbiony w dębie ikonostas, zaprojektowany przez artystę z Kijowa Aleksandra Muraszkę. W pierwszym rzędzie ikonostasu znajduje się (w centralnych, królewskich wrotach) ikona Zwiastowania oraz ikony czterech Ewangelistów. Nad królewskimi wrotami, w złotej, gwieździstej ramie - Poczajowska ikona Matki Bożej, otaczana przez prawosławnych wielką czcią. Po prawej stronie królewskich wrót - ikona Chrystusa, a w diakońskich (bocznych) wrotach - ikona bł. Hieronima Strydońskiego, z lewej strony królewskich wrót - ikona Bogurodzicy, a w drzwiach diakońskich - ikona św. Jana Klimaka. Nad wrotami umieszczono ikonę Nierukotwornyj Spas oraz Ostatnią Wieczerzę. W kolejnych dwóch rzędach stoją ikony Trójcy Świętej, apostołów Piotra i Pawła, św. Bazylego Wielkiego, św. Jana Chryzostoma, św. Aleksandra, św. Mikołaja. W cerkwi wolskiej znajdują się również szczególnie wielbione ikony św. Mikołaja oraz Matki Bożej. Kazańska ikona Matki Bożej została w 2001 r. umieszczona w pięknie rzeźbionym obramowaniu, zaprojektowanym i wykonanym przez mistrza stolarskiego Wojciecha Szmeję.

Jerzy Nowosielski, wybitny profesor Akademii Krakowskiej, jest autorem projektów dekoracji wielu świątyń katolickich i prawosławnych (m.in. w kościele w Lourdes, kościele Ducha Świętego w Tychach, kościele Niepokalanego Poczęcia NMP na Azorach w Krakowie, cerkwi Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gródku, cerkwi Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kętrzynie, kościele Opatrzności Bożej w Warszawie-Wesołej, kościele Podwyższenia Krzyża Świętego na warszawskich Jelonkach oraz w cerkwi w Hajnówce). Polichromie w cerkwi na Woli są wynikiem teologicznych rozważań i przyjaźni artysty z ówczesnym proboszczem parafii ks. prof. Klingerem, wybitnym teologiem, posługującym w parafii Jana Klimaka na Woli w latach 1955-1960. Przyjaźń łącząca artystę z ks. Klingerem pozwoliła na stworzenie wyjątkowego dzieła, o niezwykle bogatym programie ikonograficznym oraz formie czerpiącej z tradycji prawosławnej. Klarowność kompozycji religijnych oraz czytelny przekaz ikonograficzny artysta potrafił zrealizować także dzięki własnej wiedzy teologicznej i pogłębionej nad nią refleksji, do czego przyczynił się jego nowicjat odbywany w greckokatolickim klasztorze pod Lwowem, który umożliwił mu zgłębienie sztuki pisania ikon. Na późniejszą twórczość artysty wpływ miały również studia nad podlinnikami - wzornikami, z których korzystają malarze objawień. To doświadczenie stało u podstaw wykształcenia się linearnego stylu Nowosielskiego i stosowania palety barwnej służącej do odzwierciedlania rzeczywistości niematerialnej.