A jeśli mury runą

Najnowsza książka profesora Andrzeja Nowaka stanowi kolejną erudycyjną syntezę. Tym razem to wielki felieton historyczny poświęcony dziejom stosunków polsko-rosyjskich.

Andrzej NowakPolska i RosjaBiały KrukKraków 2022ss. 440

Książka „Polska i Rosja. Sąsiedztwo wolności i despotyzmu X–XXI w.” ukazuje panoramę kształtowania się wschodniego imperium, brutalnej siły Moskwy, jej autokratycznego mitu, sąsiadującego z ideą kraju, którego tożsamość zrodziła się z marzeń o wolności. Pozycja jest pokłosiem prac naukowych krakowskiego historyka i podsumowaniem wielu monografii autora dotyczących relacji obu państw. Nurt myśli i emocji związanych z rosyjską strategią oraz polskim etosem, towarzyszący badaniom prof. Nowaka od bez mała czterdziestu lat, znalazł ujście w książce ukończonej w pierwszych tygodniach wojny toczącej się o niepodległość Ukrainy i bezpieczeństwo Polski. To próba zrozumienia czegoś pozornie niezrozumiałego, obłędu dziejów, kontrastów odrębnych kultur politycznych, do której historyk zaprasza polskiego czytelnika. Rzecz toczy się od średniowiecza.

Na początku pada pytanie: czy można obronić tezę, że Rosjanie to nasi bracia? Rozpiętość analizy zachęcającej do gruntownej dyskusji jest imponująca. Sięga punktów brzegowych współczesnej historii, od czasów Solidarności i Breżniewa do czasów Putina i obrony Ukrainy. Narracja ostatnich rozdziałów inspiruje wręcz do szczegółowych rozważań na temat konfliktu zarysowującego się wokół tzw. polskiej racji stanu.

Nasza kultura polityczna to, jak mówi autor, wolność, samorządność, obywatelskie społeczeństwo, aczkolwiek czasem źle rozumiane. W miejscu geopolitycznie niewygodnym musimy wstrzymywać od stuleci projekt ekspansji, konfrontując się nieustannie z kulturą rosyjskiego samodzierżawia, wobec której politycy Zachodu niejednokrotnie ustępowali.

Czy dynamizm takiej ekspansji i oporu ma przyszłość? W jakich warunkach może dojść do wyczerpania sił imperialnej Rosji i czy to da nadzieję na stworzenie nowej tożsamości państwa nieopartego na reżimie?

To, co dzieje się na naszych oczach, jest ostrzeżeniem. Roszczenia nie mogą powodować, że nie upomnimy się o prawdę.

Aneta M. Krawczyk