„Odrzania” Zbigniewa Rokity – znakomita opowieść o Ziemiach Uzyskanych

„Nigdy wcześniej ani później historia nie była Polakom potrzebna do prywatnych celów tak bardzo, jak wówczas, gdy przybywają na »Odzyskane«” – pisze Zbigniew Rokita.

Zbigniew Rokita Odrzania Znak Kraków 2023 ss. 320

To, co w razie odrzucenia polskiej mitologii »Ziem Odzyskanych« groziłoby powojennym osadnikom, zrozumiałem w Słubicach” – notuje autor. „Obok odrzańskiego mostu było tam kino. Za Niemca widniał na nim złożony z dziesięciu sporych liter szyld »Filmpalast«. Po wojnie Polacy postanowili nazwać obiekt »Kino Piast«, a w nowym szyldzie wykorzystali gotowe literki poniemieckie. Kilkanaście lat temu kino zamknięto, budynek dziadział, litery znikały, napis się przerzedzał, ale przerzedzając się, zaczął opowiadać historię poniemieckich ziem. Najpierw odpadły dwie pierwsze literki i zostało »No Piast« (»Nie ma Piastów«), później zniknęła jeszcze literka »i«, i dziś na budynku jest napis »No past« (»Nie ma przeszłości«). Być może kino nie powiedziało jeszcze ostatniego słowa…”

Do „Odrzanii” – znakomitej opowieści o „Ziemiach Uzyskanych” (bo nie odzyskanych) idealnie pasuje stwierdzenie z poprzedniej, uhonorowanej Nike książki gliwiczanina „Kajś”: „Bo tu jedni mówią tak, drudzy inaczej, a to wszystko jest jednak bardziej skomplikowane”.

Rokita ruszył na „Poniemiecczyznę”, na ziemie absurdalnych tablic typu „w tym miejscu Julian Ursyn Niemcewicz wysłuchał Mszy” i udowadniania za wszelką cenę, że „kamienie mówią po polsku”. Autor dla odmiany nie próbuje potwierdzić z góry przyjętej tezy. Wędruje, szuka, pyta, przytacza statystyki (w 300-tysięcznym Stettinie mieszkało zaledwie kilkuset Polaków), dokopuje się do pisanych szwabachą źródeł. Efekt? Mnóstwo pytań i żadnych łatwych odpowiedzi. Bo takich w „Odrzanii” nie znajdziemy.

„To tu miało miejsce jedno z najbardziej spektakularnych wydarzeń w dwudziestowiecznej historii Europy” – pisze Rokita. „W tych wszystkich Wrocławiach i Szczecinach Polska stanęła przed jednym z największych cywilizacyjnych wyzwań – przemienieniem Niemiec w Polskę. Ale wciąż widać szwy, którymi pozszywali Polski przedwojenną i powojenną. Wyłażą france”.