Śląsk – dzielnica Europy

W niegasnącej dyskusji o Śląsku i śląskości dwugłos Zbigniewa Kadłubka i Aleksandry Kunce – autorów esejów zebranych w tomie „Myśleć Śląsk” (2007) brzmi niezwykle mocno i oryginalnie. Zapewne dlatego, że autorzy nie roszczą sobie pretensji ani do bycia „etatowymi Ślązakami”, ani do udzielania jednoznacznych odpowiedzi czy tworzenia własnych prawd objawionych.

To zbiór tak samo różnorodny, trudny do zdefiniowania jak sam Śląsk. Każda strona wypełniona jest głęboką afirmacją śląskości, dumą z zakorzenienia właśnie tutaj, ale także lękiem, niepewnością i bólem. Świadomością że śląska tożsamość to wciąż stygmat, niezagojona rana.

Kunce – teoretyk kultury – snując narrację o Śląsku i jego tradycji, pozostaje wierna myśli postmodernistycznej, chętnie przywołuje w tekstach autorytety amerykańskie i francuskie czy filozofów dialogu. Podkreśla mocne strony regionu; nie tylko wielokulturowość, wieloetniczność i otwartość, ale też jego miejski charakter, konsekwencje wynikające z włączenia w procesy industrialne i urbanizacyjne. Z uwagą pochyla się nad szczegółami decydującymi o unikatowym charakterze Śląska. Zagląda przez okno familoka, tworzy mapę oswojonych przestrzeni, ale i utraconego śląskiego domu.

„Myśleć Śląsk” jest również stanowczym przekreśleniem stereotypowego plebejskiego wizerunku Śląska. Kadłubek – filolog klasyczny – w swoich tekstach konsekwentnie odsłania przed czytelnikami zapomniany świat górnośląskiej inteligencji. Na dowód przywołuje imponującą galerię wybitnych katowiczan, na czele z ks. Przywarą i profesorem Lataczem. Wskazuje, że na przełomie XIX/XX wieku normą była wielojęzyczność, staranne wykształcenie, otwarcie na inność i nowoczesność, przy jednoczesnym pielęgnowaniu tradycji i znajomości historii. Przypomina także, że na dawnym Śląsku rozbrzmiewał nie tylko język niemiecki, polski i czeski, ale również łacina. To tutaj, na Śląsku, uformowała się największa w XVII wieku szkoła poetycka, szkoła mistyczna.

Społeczność śląska – co wielokrotnie oboje akcentują  – od zawsze była bardziej „europejska” niż Polacy: tolerancyjna, gościnna, otwarta, pluralistyczna. Kadłubek pisze wręcz, że nie sposób pojąć śląskość bez europejskości i europejskość bez śląskości. Śląsk jest miniaturą Europy i jednocześnie jej centrum.

Śląsk, który wyłania się z tekstów zebranych w tomie, wciąż pozostaje nieuchwytny, niedookreślony. Ale na tym właśnie, przekonują autorzy, polega jego siła: każda definicja, model, teoria nie są w stanie oddać jego złożoności. Jak pisze Kunce: „Zawodzi wszystko w odniesieniu do Śląska. Każda wiedza.”

*

Aleksandra Kunce, Zbigniew Kadłubek, Myśleć Śląsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007.

***

Tekst z cyklu Mała Biblioteczka Śląska