Reprodukcja: ks. Zbigniew Niemirski Pod forum, głównym rynkiem Ptolemais, polscy archeolodzy odkryli imponujące cysterny, w których mieszkańcy gromadzili wodę na czas suszy Badacze z Instytutu Archeologii Uni­wersytetu Warszawskiego wykopa­liska w Libii rozpoczęli dziesięć lat temu. Po trzech latach przerwała je choroba, a potem śmierć kierownika badań. Uczniowie prof. Mikockiego chcieli tam potem powrócić, ale w Libii rozpoczęła się rewolucja, która obaliła ponadczterdziestoletnie rządy dyktatora Muamarra Kaddafego.

Szymon z Cyreny
Ewangeliczne narracje o Drodze Krzy­żowej Pana Jezusa wspominają o Szymonie z Cyreny, którego przymuszono, by dźwigał krzyż Chrystusa. Kim był?

Cyrenajka była krainą leżącą na zachód od Egiptu, rozciągającą się na afrykańskim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Kolonizowali ją Grecy, a przed nimi dobre pół tysiąca lat przed Chrystusem Fenicjanie. Tę krainę za­mieszkali także Żydzi. Ci ostatni doświadczali wrogości otoczenia. Zostali stamtąd przepę­dzeni. Nie można wykluczyć, że ów Szymon był właśnie wygnanym z Cyrenajki Żydem, który w Jerozolimie trudnił się uprawą roli.

Cyrenajka była rzymską prowincją, do której chrześcijańscy misjonarze dotarli na przeło­mie II i III w. Wcześniej celem pracy ewan­gelizacyjnej był Egipt, a przede wszystkim Aleksandria. Tu miał działać św. Marek Ewan­gelista i tutaj – w nurcie starożytnej tradycji – miał ponieść śmierć męczeńską św. Łukasz Ewangelista. Potem działali tu wielcy myśli­ciele wczesnego chrześciaństwa: Tertulian, Klemens Aleksandryjski, Orygenes, Cyprian i Atanazy.

Wcześniej na tych terenach pojawili się greccy kolonizatorzy. Tuż obok, na zacho­dzie leżała Kartagina, gdzie osady zakładali Fenicjanie. Kartagina, zdobyta i zrównana z ziemią przez Rzymian, nie przestała istnieć, stała się w północnej Afryce miejscem, gdzie kwitła kultura grecko-rzymska. To pozostałości tej kultury w północnej Afryce stały się przedmiotem poszukiwań i badań polskiej misji archeologicznej w Libii.

Ptolemais
Polscy archeolodzy pracowali w nadmor­skim portowym mieście Ptolemais. Już jego nazwa wiąże się z egipskimi władcami, którzy nosili imię Ptolemeuszy. Dla miasta w okresie III w. przed Chr. był to czas szczególnego roz­woju. Dowodem są zarówno wille bogatych mieszkańców, eksplorowane przez archeologów, jak i podziemna sieć cystern, która była systemem zaopatrującym miasto w wodę.

Grecki, a potem rzymski czas istnienia miasta przeszedł w okres dominacji islam­skiej. Zawsze jakoś obecni tu byli chrześcijanie. Początkowo silni, potem – doświadczając prześladowań – stawali się mniejszością. I tak jest też dzisiaj. Zdecydowana dominacja mu­zułmańska, która pojawiła się tutaj w drugiej połowie pierwszego tysiąclecia, pozwala jedy­nie na wręcz śladową obecność wyznawców Chrystusa.

Pamięci mistrza
Dziesięć lat wykopalisk w Libii i uczczenie pracy rodaka, prof. Tomasza Mikockiego, sta­ło się okazją do zorganizowania rocznicowej wystawy przez Muzeum w Kozienicach.

– Po­mysłodawcą i organizatorem wystawy jest Szymon Lenarczyk, współpracownik profesora. Ekspozycja jest okazją upamiętnienia dokonań badacza, który był tak bardzo związany z Ko­zienicami. My, jako pierwsi, zorganizowaliśmy tę wystawę. Mamy nadzieję, że po nas będą ją chciały prezentować inne placówki kultu­ralno-oświatowe – mówi Dorota Pogodzińska z Muzeum w Kozienicach.

Tomasz Mikocki urodził się w 1954 r. W 1978 r. ukończył studia w Instytucie Arche­ologii Uniwersytetu Warszawskiego. W 1981 r. obronił doktorat, a sześć lat później uzyskał tytuł doktora habilitowanego. Zarówno w Polsce, jak i za granicą dał się poznać jako niezwykle ak­tywny i efektywny archeolog klasyczny, obecny na wielu kongresach i konferencjach: w Kolonii, Berlinie, Palermo, Pradze, Los Angeles, Cam­bridge, Atenach, Marburgu. Regularnie uczest­niczył w wykopaliskach w Novae (Bułgaria), Langres, Saint Emilion (Francja), Gamsen, Orbe, Avenches (Szwajcaria), Ceprano (Włochy), Nea Paphos (Cypr), a w latach 1994–1996 kierował wykopaliskami w Haus Burgel (Niemcy).

Od końca lat 70. podjął pracę jako asystent w Instytucie Archeologii. Tam pełnił funkcję adiunkta, a potem profesora. W 1991 r. został dyrektorem Instytutu Archeologii. W latach 2002–2003 był dyrektorem Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków.

Ostatni etap badań prof. Tomasza Mikockiego skoncentrowany był wokół Libii. W 2001 r. zainicjował wykopaliska w antycznym mieście Ptolemais (Cyrenajka). Od samego początku ba­dania biegły dwutorowo. Z jednej strony ich ce­lem była rekonstrukcja planu archeologiczne­go miasta. Z drugiej zaś zamierzał przebadać miejską insulę w dzielnicy rezydencjonalnej Ptolemais. Organizował kolejne kampanie wy­kopaliskowe, które każdorazowo przynosiły spektakularne efekty. Znajdowano malowidła, mozaiki, rzeźby, monety.

Profesor Mikocki, prowadząc klasyczne, a więc odkrywkowe prace wykopaliskowe, był protoplastą nowoczesnych badań archeologicz­nych. Propagował nowoczesne, nieinwazyjne sposoby badań. Zapraszał do współdziałania specjalistów z różnych dziedzin, między inny­mi geodetów i geofizyków. W jego wizji arche­ologia była nie tylko biernym poszukiwaniem śladów przeszłości, była ona także odkrywa­niem tego, co nasi przodkowie chcieli zostawić potomnym.