Szlachecki ród Szweycerów swoją bogatą historią mógłby obdzielić wiele rodzin i posłu­żyć jako scenariusz niejednego filmu czy powieści. Szweycerowie do Polski przybyli prawdopodobnie razem z Sasami. Wiadomo, że więk­szość z nich osiedli­ła się niedaleko Płocka. Inni - w okolicach Rzeczy­cy i we wsi Glinnik, położonej dziś w województwie łódzkim, w powiecie tomaszowskim, w gmi­nie Lubochnia. W 1808 r. w Glinniku urodził się Michał Szweycer, jedna z barwniejszych postaci w historii rodziny.

Uczestnik powstania

Badaniem i odkrywaniem prze­szłości rodu zajmowało się wielu członków rodziny. Jednym z nich jest Stanisław Szweycer, którego prapradziadek był bratem Michała Szweycera.

- Od lat - podobnie, jak mój ojciec - wkładam wiele wysił­ku w poznawanie naszej historii -opowiada. - Informacje dotyczące Michała, emigranta i fotografa, znam głównie z opowiadań ojca. Większość pamiątek, które mieliśmy po nim, spłonęła podczas powstania warszawskiego. W ostat­nich latach udało mi się dotrzeć do jego indek­su. Dzięki wpisom, jakie w nim znala­złem, potwierdziło się, że Michał syn Ludwika, herbu Za­dora, szlachcic, miał zdany w Warszawie egzamin maturalny, a także, że w 1827 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim na kierunku prawo - opowiada pan Stanisław.

Podjętych studiów Michał jednak nie skończył. Jako student rozpoczął działalność w organizacjach konspiracyjnych. Był kierownikiem kółka akademickiego związanego ze Sprzysiężeniem Pio­tra Wysockiego [tajna organizacja niepodległościowa - przyp.red.]. Tuż przed wybuchem powstania listopadowego, w czasie jednego z nielegalnych spotkań, został aresz­towany przez carską policję i osa­dzony w karmelitańskim więzieniu.

W pierwszym dniu powstania został oswobodzony przez swoich towa­rzyszy i stał się adiutantem generała Józefa Dwernickiego. Za waleczność i bohaterstwo podczas bitwy pod Ostrołęką został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari. Po upadku powstania musiał uciekać z Pol­ski, gdyż groził mu wyrok śmierci. Schronienie znalazł we Francji, gdzie m.in. pracował jako geodeta.

– Wyznaczał szlaki drogowe i kolejo­we. Był znany z tego, że całą Francję przemierzył na piechotę. Pracując, odwiedzał wszystkie miejsca zwią­zane z bitwami napoleońskimi – opowiada Stanisław Szweycer.

Z rodziną kontaktował się dzię­ki pomocy kupców, którym prze­kazywał zapisane na bibule liściki. Nie mogąc wrócić do zaboru rosyj­skiego, przyjeżdżał do Krakowa, by spotkać się z krewnymi. Podczas jednego z takich pobytów zorien­tował się, że jest śledzony. Nie namyślając się długo, chwycił po­dejrzanego i przycisnął do ściany, dopytując się, czemu za nim chodzi. Jak się później okazało – był to Jan Matejko, którego zafascynowała twarz Michała Szweycera i chciał, by ten pozował mu do nowego obra­zu. Twarz Michała ma Piotr Skarga na płótnie „Kazanie Skargi”.

Śmierć za światło

Przebywając w Paryżu, Michał Szweycer przyjaźnił się z Adamem Mickiewiczem, Sewerynem Gosz­czyńskim i Teofilem Lenartowi­czem. Znał też Kamila Cypriana Norwida i wielu innych wieszczów i żołnierzy. Podob­nie jak Adam Mic­kiewicz związał się z towarzystwem towiańczyków. Wie­rzył, że ówczesny moment dziejowy jest przełomowy dla Polski i świata, a grupowa praca może przyspieszyć nadejście nowej epoki, opartej na walce ze złem i re­ligijności. Tęsknota za ojczyzną potęgowała to przeświadczenie. Myśląc o wolnej Polsce, przekazał 3000 franków Adamowi Mickie­wiczowi, który tworzył w Rzymie Legion Polski. Rodzina nieraz miała mu za złe, że – żyjąc w ubóstwie – otrzymywane od niej pieniądze przekazywał na cele społeczne. Te jednak dla Michała miały rangę najwyższą.

Mieszkając we Francji, Szweycer pasjonował się także fotografią. Traktował ją jako dziedzinę sztuki. Mimo że brak pieniędzy nie po­zwolił mu na otwarcie własnego zakładu, był autorem powszechnie znanych fotografii Mickiewicza, Norwida i wielu innych emigran­tów. Do dziś w Muzeum Polskim w Paryżu przechowywane są jego dagerotypy. Śmierć Michała Szweycera dla rodziny i wielu jego przyja­ciół była zaskoczeniem.

Mieszkając w Paryżu razem z gen. Adolfem Roz­wadowskim, weteranem powstania listopadowego, 26 maja 1871 r. złamał zakaz palenia świateł. Podgrzewa­jąc na palniku spirytusowym wodę na herbatę, Szweycer i Rozwadow­ski nie zaciemnili okien. Niemal natychmiast do ich mieszkania wpadły wojska rządowe, tłumiące zryw Komuny Paryskiej. Uznając obu za spiskowców, wyciągnęli ich przed dom i rozstrzelali. Śmierć przyjaciół opisał w swoim wierszu „Dwaj towiańczycy” A. Teofil Lenar­towicz, omyłkowo zmieniając imię Michała na Ludwika. Michał Szweycer jest również jednym z bohaterów powieści „Mesjasze” węgierskiego pisarza György Spiró. (nap)

***

Pisząc tekst, korzystałam z artykułu Anny Gronczewskiej „Saga rodu Szweycerów”