Teraz Drzwi Płockie jeszcze mocniej do nas mówią, nie tylko jako dzieło sztuki, ale również jako prawdziwa brama wiary. Będą one wspaniałą pomocą i przewodnikiem po Roku Wiary, który wkrótce rozpocznie się w Kościele – mówi proboszcz katedry ks. Marek Zawadzki. – Rzeczywiście, te drzwi do nas mówią o historii zbawienia. Ich tematyką jest apostolskie Wy­znanie Wiary – podkreśla dyrektor muzeum diecezjalnego ks. Stefan Cegłowski.

Katecheza w brązie
Układ 46 kwater przedstawia różne sceny ze Starego i Nowego Testamentu, postacie historycz­ne i alegoryczne, które nie są ze sobą logicznie powiązane. Odtworzenie podstaw pierwotnego programu ikonograficznego było przedmiotem wieloletnich studiów ks. prof. Ryszarda Knapińskiego, kapłana naszej diecezji i profesora KUL. Ustalił, że kwatery nie ilustrują życia Pana Jezusa, ale 12 dogmatów wiary chrześcijańskiej, określanych jako Skład Apostolski.

– To nawią­zanie do starochrześcijańskiej tradycji, wedle której każdy z Apostołów, zanim wszyscy się rozeszli do głoszenia Ewangelii na świecie, wy­głosił jeden artykuł wiary. Dla upamiętnienia tego faktu od IX w. obchodzono nawet w Kościele święto Rozejścia Apostołów. Ikonografia kwa­ter Drzwi Płockich przypomina o tej odległej tradycji – zauważa ks. Knapiński.

– Drzwi mają swoje zagadki, bo wielokrotnie były demonto­wane i składane. Z pewnością dla ówczesnych były Biblią pauperum. Każda scena niesie treść katechetyczną i głębię alegoryczną. Niektóre sceny ze Starego Testamentu na jednym skrzydle są zapowiedzią wydarzeń, których spełnienie przedstawiają inne sceny. Trzeba przy nich dłużej się zatrzymać, wpatrzeć, czytać, aby zrozumieć i bardziej uwierzyć. Piękno tych drzwi jednak przede wszystkim odsyła do Chrystusa, bo On jest prawdziwą i jedyna bramą – podkreśla ks. Cegłowski.

  Agnieszka Małecka/GN Drzwi Płockie
Kwatery przedstawiają (od lewej) ucieczkę do Egiptu oraz bp. Aleksandra z Malonne w asyście diakonów Wędrujące wrota
Te drzwi, choć obecnie w brązowej kopii, są trwałym śladem romańskiej katedry, którą na Tumskim Wzgórzu wzniósł i poświęcił w 1144 r. bp Aleksander z Malonne. Ten sam biskup, przebywając na uroczystościach koronacyjnych Fryderyka Barbarossy w Magdeburgu w 1152 r., zamówił w tamtejszej ludwisarni drzwi. Po­wstały one w latach 1152–1154. Są starsze o 20 lat od Drzwi Gnieźnieńskich.

O miejscu i czasie powstania zabytku świadczą wizerunki bisku­pa płockiego, króla Ferdynanda i ówczesnego biskupa magdeburskiego Wichmanna, utrwa­lone na drzwiach. Świadectwem późniejszych, burzliwych dziejów wrót katedralnych są nazwy, które z czasem były im nadawane: korsuńskie, sigtuńskie, szwedzkie czy magdeburskie. Za datę zniknięcia drzwi z Płocka ks. prof. Knapiński przyjmuje hipotetycznie rok 1262. Wtedy Li­twini i Prusowie napadli na miasto, spalili je i splądrowali.

Około 1430 r. zostały uznane przez Cerkiew prawosławną za ortodoksyjne, i praw­dopodobnie od tego czasu zaczęto ich używać w Soborze Sofiskim w Nowogrodzie Wielkim. Tam poza przeznaczeniem użytkowym pełniły rolę swoistej „ikony miedzianej” – podkreśla ks. Knapiński. Również późniejsze losy romańskich drzwi były burzliwe: wielokrotnie je ukrywa­no, a nawet wywieziono na Syberię.

Czasami zakopywano je w ziemi, a następnie na nowo zestawiano. Dziś istnieje pięć kopii: w Moskwie, Norymberdze, Gnieźnie, Warszawie i Płocku. Ta ostatnia, wykonana w latach 1971–1981 przez Pracownię Konserwacji Zabytków ze Szczecina i Warszawy, powstała z inicjatywy ówczesnego prezesa Towarzystwa Naukowego Płockiego, dr. inż. Jakuba Chojnackiego. Kopię zawieszono 23 listopada 1981 r., a 28 lutego 1982 r. poświęcił ją kard. Józef Glemp.