Imam i jego funkcje

Imam i jego funkcje
Czy imam to muzułmański ksiądz? - posłuchaj audycji ks. dr Adama Wąsa SVD nagranej dla Radia Watykańskiego

W tradycji sunnickiej tytuł imama przysługiwał początkowo przywódcy wszystkich muzułmanów. Podstawą tej koncepcji było wzajemne dopełnianie się w islamie sfery religijnej i świeckiej, co w rzeczywistości oznaczało skupienie władzy politycznej i duchowej w jednej osobie. W ten sposób imam stał się synonimem kalifa, czyli „zarządcą Boga na ziemi”. Pierwszym imamem był prorok Mahomet. Również jego czterej bezpośredni następcy uważani są za doskonałych imamów, ponieważ kierowali wspólnotą w duchu Proroka. Od drugiej połowy VII wieku władca stawał się coraz bardziej przywódcą świeckim.
W węższym znaczeniu sunnici przypisują tytuł imama także wybitnym teologom muzułmańskim i znawcom prawa islamskiego (nade wszystko założycielom słynnych szkół prawniczych).

W islamie szyickim natomiast imam pozostał najważniejszym przywódcą oraz zwierzchnikiem religijnym i duchowym. Szyici nie używają w tym względzie pojęcia kalifa. Według szyickiej doktryny pierwszym imamem był Ali (zięć i brat stryjeczny Mahometa oraz jego czwarty następca). Natomiast kolejnymi imamami mogli zostać tylko jego potomkowie. Szyici przypisują imamowi posiadanie tajemnej wiedzy, którą Ali otrzymał od Mahometa, a następnie odziedziczyli jego synowie. Szyickim imamom przypisuje się także wyjątkowe cechy.

Do najważniejszych z nich należą: bezgrzeszność, uczestnictwo w boskiej misji Proroka i nieomylność w interpretowaniu Koranu. Po wygaśnięciu linii bezpośrednich potomków Alego i Fatimy szyici wypracowali doktrynę o tzw. „ukrytym imamie”, zgodnie z którą ostatni „widzialny” imam nie umarł, lecz pozostał w ukryciu, skąd – w sobie znanym czasie – powróci jako mahdi, czyli zbawca prowadzący ludzkość ku szczęśliwości. Istniejące w szyizmie podziały powstały głównie ze względu na uznanie liczby imamów (czterech, siedmiu lub dwunastu). Od czasu zniknięcia imamów władzę w ich imieniu sprawują ich zastępcy.

W powszechnym rozumieniu imam jest jednak zwierzchnikiem meczetu i oznacza przede wszystkim osobę odpowiedzialną za prowadzenie wspólnych modlitw (zwłaszcza piątkowych) i głoszenie kazań. Jego zadanie polega na tym, aby zgromadzeni wykonywali razem określone czynności i wypowiadali wspólnie poszczególne fragmenty modlitw. Generalnie imamem może zostać każdy pobożny muzułmanin posiadający wiedzę religijno-prawną oraz znajomość rytuałów i języka arabskiego. Na ogół wspólnoty muzułmańskie wybierają na to stanowisko najbardziej poważanego ze swoich członków, którego obdarzają szacunkiem. Dotyczy to zwłaszcza małych meczetów i związanych z nim wspólnot, gdzie imama wybiera się spontanicznie.

Jednak coraz częściej spotyka się imamów przygotowanych w zakresie prawa i teologii, którzy ukończyli odpowiednią szkołę religijną lub – jak to ma na przykład miejsce w Turcji – kolegia dla imamów-kaznodziejów. Odpowiednio wykształceni imamowie przejmują z reguły pracę w dużych meczetach i są za nią opłacani (w zależności od istniejącego systemu – przez rząd, organizacje islamskie, fundacje czy też z innych źródeł). Z reguły funkcja imama jest sprawowana przez mężczyzn. Kobieta może ją pełnić, ale pod warunkiem, że przewodzi grupie złożonej z samych kobiet lub modli się z członkami rodziny. Imam nie wyróżnia się od innych muzułmanów szczególnym ubiorem, nie nosi też jakichkolwiek dodatkowych elementów.

Oprócz przewodnictwa w modlitwach i głoszenia piątkowych kazań do obowiązków imama należy także prowadzenie zajęć edukacyjnych o islamie i nauczanie Koranu. W dużych gminach muzułmańskich imam – na wzór księdza lub rabina – przejmuje wszystkie możliwe funkcje osoby duchownej, tzn. zajmuje się administracją meczetu lub centrum islamskiego, prowadzi szkołę koraniczną, odwiedza chorych, inspiruje działalność gminy, jest obecny na uroczystościach nadania imienia dziecku i obrzezaniu, na ślubach i pogrzebach, gdzie odmawia okolicznościowe modlitwy.

Zewnętrznie wiele z funkcji i zadań imama podobnych jest do tych, które spełnia ksiądz katolicki. Stanowisko muzułmańskiego duchownego nie łączy się jednak z urzędem i stanem kapłańskim. Biorąc pod uwagę rozumienie urzędu i sposób pojmowania wspólnoty wierzących w islamie i katolicyzmie, dostrzega się między imamem a księdzem katolickim znaczne różnice. Ponieważ islam nie uznaje sakramentów, nie ma też święceń. Imam nie posiada więc władzy pośredniczenia między Bogiem a ludźmi, a tym samym nie ma autorytetu odpuszczania grzechów. Imam nie jest duszpasterzem w katolickim rozumieniu tego słowa.

Obecność muzułmańskiego kapelana w więzieniu czy w wojsku bardziej przypomina jego współwyznawcom o przynależności do ich wspólnoty niż służy indywidualnemu poradnictwu duchowemu. Katolickie pojęcie kleru – w jego wymiarze hierarchicznej struktury – można w pewnym sensie odnaleźć w szyizmie. Wynika to – jak zasygnalizowano wcześniej – z innego niż w islamie sunnickim rozumienia koncepcji imama.

Używając pojęcia imam, warto zwrócić uwagę na to, aby nie mylić go z imanem, które brzmi bardzo podobnie, a posiada zupełnie inne znaczenie. Imam – jak wspomniano – to przywódca całej gminy muzułmańskiej, wybitny teolog lub przewodnik rytualnych modlitw, natomiast iman oznacza wiarę.

Pieniężno, czerwiec 2008 r.