Odważne dzieło późnej kariery

Książka, według zapowiedzi, koncentruje się na tematyce życia i widma śmierci, odzwierciedlając przemyślenia brytyjskiego prozaika, który przeżył próbę zabójstwa. Zbiór składa się z pięciu opowiadań różnej długości, w tym trzech nowych i dwóch publikowanych wcześniej. Krytycy zgodnie interpretują "The Eleventh Hour" jako swoistą klamrę do pięćdziesięcioletniej kariery literackiej pisarza.

Obecnie 78-letni Rushdie został zaatakowany 8 sierpnia 2022 roku na scenie w Chautauqua w stanie Nowy Jork w USA, tuż przed wykładem, jaki miał wygłosić na temat Ameryki jako bezpiecznej przystani dla pisarzy. W świetle okoliczności temat ten nabrał szczególnego znaczenia. Wskutek ataku autor stracił wzrok w prawym oku, a także odniósł poważne obrażenia wątroby i lewej ręki.

Sprawca, Amerykanin libańskiego pochodzenia Hadi Matar został skazany na 25 lat więzienia. Według prokuratorów działał pod wpływem fatwy wydanej w 1989 roku przez najwyższego przywódcę Iranu, ajatollaha Chomeiniego, wzywającej do zabicia pisarza po publikacji jego powieści "Szatańskie wersety" w 1988 roku.

Konsekwencje tego zdarzenia znalazły odzwierciedlenie w tematyce nowej książki. Pytany o tytuł, który na język polski można przetłumaczyć jako "ostatnia chwila", w wywiadzie dla CBS News Rushdie wyjaśnił, że po "dość bliskim spotkaniu ze śmiercią" zaczął intensywnie myśleć o idei "kończącego się czasu". W zbiorze opowiadań stawia pytania o to, czy człowiek godzi się ze śmiercią czy raczej się jej przeciwstawia, oraz jak osiągnąć spełnienie w życiu, nie znając jego zakończenia.

Mimo przeżytej traumy pisarz, który w 2024 roku opublikował wspomnienia "Nóż. Rozważania po próbie zabójstwa" (przełożone na polski przez Jerzego Kozłowskiego), nie sprawia wrażenia zgorzkniałego. W wywiadzie wspomniał, że zapytał swojego terapeutę, czy dostrzega u niego objawy stresu pourazowego, na co otrzymał odpowiedź: "Technicznie rzecz biorąc, jesteś twardzielem".

Wątki tożsamości, migracji i wolności słowa - obecne w twórczości Rushdiego od literackiego debiutu w 1975 roku - w "The Eleventh Hour" zyskują nowy kontekst. Autor, który od początku kariery występuje w obronie wolności wypowiedzi, porusza temat erozji znaczenia w publicznym dyskursie. Pisze, że słowa - takie jak "dobry" i "zły" - "tracą siłę oddziaływania, ich treść pustoszeje i przestają kształtować społeczeństwo".

Książka zamyka się pesymistycznym stwierdzeniem: "Nasze słowa nas zawodzą". To gorzkie przesłanie nawiązuje do zakończenia poprzedniej powieści Rushdiego, napisanego przed atakiem "Miasto zwycięstwa", gdzie twierdził, że "Słowa są jedynymi zwycięzcami".

Opinie krytyków na temat najnowszej książki Rushdiego są podzielone. W recenzji, która ukazała się w czasopiśmie "Kirkus Reviews", podkreślono, że to "prowokacyjny zestaw opowieści, które, choć zawierają ponure momenty, celebrują życie, język i miłość w obliczu śmierci".

Kevin Power z brytyjskiego dziennika "The Guardian" określił zbiór jako "poruszające zwieńczenie przełomowej kariery", choć zauważył, że opowiadaniom brakuje wyrazistości. Anthony Cummins z "The Observer" ocenił z kolei, że Rushdie powrócił do charakterystycznego dla siebie stylu - rozwlekłości i nadmiaru odniesień, które zastępują postaci, realia i dramaturgię. Mimo zastrzeżeń co do spójności formy Alexandra Jacobs z "The New York Times" postrzega jednak "The Eleventh Hour" jako "odważne dzieło późnej kariery".

Urodzony w 1947 roku w Bombaju Rushdie znany jest z łączenia realizmu magicznego z refleksją nad historią, religią i tożsamością. W 1981 roku otrzymał Nagrodę Bookera za powieść "Dzieci północy". Międzynarodową sławę przyniosły mu "Szatańskie wersety" i wydana z jej powodu fatwa, po której przez lata musiał żyć pod ochroną policji. W 1998 roku rząd Iranu oficjalnie zdystansował się od tego wyroku, co umożliwiło pisarzowi stopniowy powrót do życia publicznego. W 2007 roku został uhonorowany tytułem szlacheckim. Od dekad uznawany jest za jednego z najważniejszych anglojęzycznych pisarzy.