Mauschwitz

Rok 2001, lektura „Maus” Arta Spiegelmana wywołuje gorączkowe dyskusje, bo Polacy zostali przedstawieni jako świnie. Tak, ale Żydzi jako szczury. No to w sumie jest się o co obrażać, czy też nie?

Od tamtej chwili minęło już sporo czasu. Komiks Arta Spiegelmana przestał być „komiksem”, a stał się powieścią graficzną. Po piętnastu latach otrzymujemy wydanie nowe – twarda okładka mieści w sobie obydwie części dzieła Spiegelmana, dzięki czemu lektura jest bardziej płynna. I dopiero teraz widać, jak wiele zmian zaszło w Polsce.

„Nie umiem zrozumieć nawet mojej relacji z własnym ojcem… Więc jak mam zrozumieć cokolwiek na temat Auschwitz?… Albo Zagłady? Jako dziecko często się zastanawiałem, które z rodziców pozwoliłbym hitlerowcom wziąć do pieca, gdybym mógł uratować tylko jedno z nich… Najczęściej oszczędzałem matkę. Myślisz, że to normalne?” – zastanawia się Art.

„Maus” jest dziełem dotykającym wielu zagadnień skupionych wokół jednego tematu: Auschwitz. Z jednej strony zanurzamy się w przeszłość, gdy Władek Spiegelman opowiada własną historię Holokaustu. Nie sposób nie docenić jego zaradności, poświęcenia dla żony. Drugim tematem jest to, co dzisiaj rozumiemy już lepiej i nazywamy „dziedziczeniem” Zagłady. Po wojnie Władek nie jest już taki sam jak niegdyś, staje się karykaturalny (chorobliwie oszczędza, jest rasistą). Jego syn, Art, próbuje zrozumieć swojego ojca, jego ponowne małżeństwo i samobójczą śmierć matki. Próbuje wreszcie uporządkować własne życie – syna ocalałych, który musi konkurować o uwagę rodziców z ich wspomnieniem pierworodnego, utraconego w czasie wojny syna. Poczucie winy miesza się z wielką miłością, odraza sąsiaduje ze współczuciem. Niejako na marginesie przewija się pytanie świadomego swego powołania artysty: czy można stworzyć komiks o Holokauście?

Czytając ponownie „Maus”, widzę, jak przełomowym dziełem jest ta powieść graficzna – świetny pomysł, genialne w swej oszczędności rysunki. Nie można pozostać obojętnym wobec tej Opowieści Ocalałego. To wyważony głos bez popadania w żadną ze skrajności. Całość dopełnia fenomenalne tłumaczenie Piotra Bikonta.

Marcin Cielecki

  Art Spiegelman Maus. Opowieść ocalałego Prószyński i S-ka Warszawa 2016 ss. 304