Tropami Chełmońskiego

Józef Chełmoński, Bociany, 1900 r.
Rodzina Chełmońskich należała do zubożałej szlachty. Niewielkie dochody nie pozwalały jej na utrzymanie dawnego poziomu, co sprawiło, że był on bliski chłopskiemu życiu. W obronie przed całkowitą deklasacją kultywowała tradycje płynące ze szlacheckiego pochodzenia, a także ambicje kulturalne wyrażające się w zainteresowaniach literaturą, muzyką i sztuką. Dzięki temu już w dzieciństwie spędzonym w Boczkach zaczęły się rozwijać zdolności artystyczne Józefa Chełmońskiego. Świadomie pielęgnował je jego ojciec, który odznaczał się talentem malarskim i muzycznym. Udzielał mu pierwszych lekcji rysunków i gry na skrzypcach.

Po latach, pod wpływem koncertu skrzypcowego wysłuchanego w Monachium, pisał do rodziny: ”Ten dźwięk skrzypiec łączy się we śnie w harmonię z tym wszystkim, co uważam w sobie za najlepsze i pamięci najdroższe. Cała mi się sala w starej poczcie przypomina z zaglądającym do okien winem w ów Nowy Rok, kiedy Tata na skrzypcach tak długo grał tego wieczora - i jego rysy. I postać Pan Bóg mi głęboko tak w umyśle zachował, żeby mi świeciły wśród tej ciemni tutaj”.

Uważnie obserwował oraczy
Matka Izabela nauczyła zaś syna pracowitości, ambicji i wytrwałości w dążeniu do obranego celu. Domniemywać można, że już jako dziecko przyszły malarz poznał do głębi życie wsi płynące zgodnie z rytmem pór roku i prac polowych, a także ludową tradycję i obrzędowość. Młody Józef, co można wnioskować z jego postawy pod koniec życia, kiedy to zaczął uprawiać ziemię w Kuklówce, musiał uczestniczyć w codziennych zajęciach, podczas których uczył się rolniczego fachu. Uważnie obserwował oraczy, siewców i żniwiarzy. Z różnych przekazów wynika, że młody Józef do rysowania wykorzystywał każdy skrawek papieru. Rysował też węglem na bielonych ścianach chałup.

”Szczęśliwym się czuję, gdy uda mi się co sklepić z tego, co się na świecie działo, a właściwie co się dziać mogło w dworku, albo koło folwarku, w którym mógł mieszkać taki człowiek, jak Tata, albo podobny mu poczciwy szlachcic jak dziadek i com widział i słyszał w księgi umieściłem...” - napisze Chełmoński w 1873 r. Mieszkając w Boczkach, a także dojeżdżając do nich ze szkół, Chełmoński ładował twórcze akumulatory, które wykorzystał przy malowaniu obrazów. Świadczy o tym tematyka jego pierwszych prac zatytułowanych: ”Sobota na folwarku”, ”W ogródku”, a także ”Żurawie” i ”Odlot żurawi”. Zawarł w nich detale zapamiętane z dzieciństwa.