W obronie wiary

Powstanie wybuchło w 167 roku przed Chrystusem. Palestyną rządziła wówczas panująca w sąsiedniej Syrii hellenistyczna dynastia Seleucydów. Król Antioch IV Epifanes postanowił narzucić Żydom grecką kulturę i pogańską religię. W świątyni jerozolimskiej nakazał zbudowanie ołtarza Zeusa. Z lewej strony na pierwszym planie wysłannicy królewscy pokazują Żydom dekret Antiocha. W tle artysta przedstawił konsekwencje tego rozkazu – stojący już posąg Zeusa, któremu miano składać ofiary.

Żydzi w obronie swej wiary i tradycji chwycili za broń. W środku kompozycji widać więc poległych i rozpaczające kobiety, a z prawej strony zbuntowanych mężczyzn. Starzec podnoszący rękę to nestor rodu Machabeuszy, Matatiasz, który na przywódcę powstańców wybrał Judę, jednego ze swoich synów. Judę Machabeusza widzimy na lewo od ojca, w zielonej tunice, z dzieckiem na ręku.

Obrazy o tematyce religijnej były dla polskich artystów w XIX wieku okazją do aluzji na temat polskiego losu. Powstanie Machabeuszy miało się więc kojarzyć ówczesnym odbiorcom z niedawnym powstaniem listopadowym (1830–1831). Pomysł na temat malowidła podsunął artyście Adam Mickiewicz, a koszty związane ze stworzeniem dzieła pokrył lider popowstaniowej emigracji książę Adam Czartoryski.

Malowidło zdobyło uznanie nie tylko Polaków (entuzjastycznie wypowiadał się o nim m.in. Juliusz Słowacki), ale także krytyków zagranicznych. Na tzw. Salonie Paryskim, najbardziej wówczas prestiżowej wystawie na świecie, nagrodzono go w roku 1844 złotym medalem.

Leszek Śliwa