Niegłupi idiota

Szwejk narodził się w 1912 roku, w książce „Dobry wojak Szwejk i inne osobliwe historyjki”. Był sympatycznym prostakiem, zwolniony z wojska przez swój rzekomy kretynizm. Po zakończeniu wojny Hašek powrócił do poczciwego bohatera i w 1921 roku opublikował w Czechosłowacji pierwszy tom powieści „Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej”. Szybko zyskał ogromną popularność czytelników, mimo to krytyka sceptycznie potraktowała powieść, zakładając, że po kilku latach odejdzie w zapomnienie. Pisarz, jakby na przekór sceptycznym opiniom, wydawał kolejne części, niestety nie dokończył książki, pisanie czwartego tomu przerwała jego przedwczesna śmierć w 1923 roku.

W „Przygodach dobrego wojaka Szwejka …” głupota danej postaci jest wprost proporcjonalna do jej rangi. Nie ma tu żadnej świętości, a politycy, generałowie, lekarze i księża stanowią bandę ekscentrycznych indywiduów. Szwejk nieustannie popada w tarapaty, bowiem rzetelnie i dosłownie wykonuje rozkazy swoich przełożonych, odsłaniając tym samym ich bezsensowność. Hašek piętnuje i wyśmiewa elementy otaczającego go świata. Kryjący się pod maską durnia Szwejk, okazuje się być sprytny i wyjątkowo mądry życiowo, przełamuje schematy i przechodzi poprzez wojenny krajobraz, trzymając się swoich zasad i ustalonego światopoglądu, niewzruszony jego absurdami.

Opowieść o przygodach Szwejka zdobyła ogromną popularność na całym świecie - wydana została w 57 językach i jako jedyna powieść czeska zyskała miejsce w zbiorze arcydzieł literatury światowej. W Polsce od samego początku dzielny wojak zyskał sporą rzeszę fanów. Już w 1931 roku powstał pierwszy, a zarazem najbardziej znany, polski przekład - Pawła Hulki-Laskowskiego, z którym do dziś trudno konkurować, o czym świadczą protesty fanów, jakie pojawiły się po wydaniu nowego tłumaczenia, autorstwa Antoniego Kroha, który koniecznie chciał uzmysłowić czytelnikom, że tłumacz winien być absolutnie wierny pierwowzorowi. I tak wojak Szwejk przeistoczył się w żołnierza Szwejka, a wraz z nim liczne znane i cytowane sformułowania nabrały nieco innego wydźwięku, może i wierniejszego, ale momentami mniej zabawnego – przynajmniej w kontekście języka polskiego.

Humor Czechów jest doskonały z powodu umiejętnego wyśmiewania samych siebie i swojego narodu. Hašek z przymrużeniem oka opisuje rzeczywistość, nie tracąc przy tym zdroworozsądkowego osądu. Może dlatego Szwejk tak bardzo przypadł Polakom do gustu. Polacy bowiem sprawy narodu, patriotyzmu i bohaterskich wojennych czynów traktują ze śmiertelną powagą, wyśpiewując smętne pieśni, bijąc się w pierś i potrójnie przysięgając wierność sprawie narodowej. To dla szarego obywatela z czasem staje się męczące, dlatego humorystyczne spojrzenie na wojnę okazało się wybawieniem.