W zgodzie z Koranem

Islam narodził się w VII wieku. Niespełna sto lat później był już religią panującą na ogromnych obszarach – od Indii po Hiszpanię. Korzystając z tradycji artystycznych podbitych ludów wytworzył oryginalną i wspaniałą sztukę, podporządkowaną zasadom Koranu.

AUTOR / CC 3.0 Minaret Wielkiego Meczetu w Samarra (Irak), 850 r. Minarety i medresy
Dalszy rozwój sztuki islamu związany jest z dynastią Abbasydów (750-945). Mieli oni stolicę w Bagdadzie (Irak). Za ich czasów dominują wpływy kultur orientalnych, zwłaszcza perskiej.

Budownictwo koncentruje się na wnętrzu budowli, stąd stosunkowo niepozorne fasady i powszechność arkadowych dziedzińców. Wyróżnikami architektury islamskiej były też: łuk podkowiasty, kolebkowe sklepienia z kamienia i cegły, dekoracja stalaktytowa, mozaikowa lub malarska, względnie rzeźbiarska. Pojawiają się też nowe typy meczetów oraz islamska szkoła – medresa. Medresy składały się z małych dziedzińców ze studniami i otwartych sklepionych pomieszczeń (iwanów) służących do interpretacji Koranu. W tym czasie powstaje charakterystyczny typ meczetu dwu- i czteroiwanowego, którego przykładem może być Wielki Meczet w Isfahanie z XI-XII wieku. Obok wielkich, kunsztownie dekorowanych wnęk iwanowych otwierających się z czterech stron na wewnętrzny dziedziniec meczetu, typowym elementem takiej budowli staje się wysmukła iglica minaretu z galeryjką u szczytu.

Szczytowym osiągnięciem architektury w IX w. był Wielki Meczet w Samarra w Iraku (850). Budowlę tę otaczały potężne ceglane mury, wzmocnione półkolistymi bastionami. Meczetowi towarzyszy nie mniej potężny stożkowy minaret, na którego szczyt prowadzi zewnętrzna spiralna rampa. Rozwiązanie to przypomina nieco mezopotamskie zikkuraty.

Aotake / CC 3.0 Wielki Meczet w Kordobie (Hiszpania), 785-990 r, obecnie katedra, jedno z najwspanialszych dzieł architektury islamu. Las kolumn
Wielki Meczet w Kordowie (Hiszpania), 785-990 r.W wielu rejonach sztuki islamskiej jej styl był uwarunkowany tradycją lokalną (Iran, Indie, Turcja). Szczególne bogactwo form reprezentują realizacje powstałe w Hiszpanii. Do połowy XI wieku utrzymała tam panowanie dynastia Omajjadów. Najwybitniejszym zabytkiem tej epoki jest Mezquita - Wielki Meczet w Kordowie, wybudowany w latach 785-990. Jego rozległy czworobok (179x129 metrów) składa się z kolumnowego dziedzińca i z olbrzymiej sali, którą przedziela aż 856 kolumn w 18 rzędach. Na kolumnach wznoszą się dwie kondygnacje dwubarwnych łuków z ciemnej cegły j jasnych ciosów kamiennych. Ta ażurowa konstrukcja, podpierająca przezierający zza niej strop, daje niesamowity efekt wizualny utraty poczucia rzeczywistej struktury przestrzeni.

AUTOR / CC-SA 2.0 La Giralda w Sewilli Kordowa w tym czasie była największym po Konstantynopolu miastem Europy, wielkim ośrodkiem kultury. Ale i później w muzułmańskiej części Hiszpanii powstawały wybitne dzieła sztuki religijnej. Do dziś można podziwiać La Giraldę – wspaniałą wieżę w Sewilli, wybudowaną w 1159 roku jako minaret. Ostatnie państwo muzułmańskie w Hiszpanii – emirat Granady – upadło w 1492 roku, ale wpływ kultury islamu był bardzo widoczny w późniejszej architekturze hiszpańskiej.

Wspaniały rozwój sztuki islamu został nieco zahamowany w połowie XIII wieku, po upadku Bagdadu wskutek najazdu mongolskiego. W kolejnych budowlach powtarzano wypracowane wcześniej wzory.