Nietzsche i głos zza krzesła

Ta straszna figura
Czy stąd już prosta droga do nazizmu? Postawienie znaku równości między filozofią Nietzschego a faszystowską ideologią byłoby zapewne nadużyciem, ale nie da się zaprzeczyć, że autor „Antychrysta” stworzył dla niej solidne podstawy. Nie bez znaczenia okazał się też fakt, że spuścizną po filozofie opiekowała się jego siostra, Elżbieta Förster-Nietzsche, znana ze swej sympatii do Adolfa Hitlera.

Hitlerowcy do swoich celów wykorzystali koncepcję nadludzi (Übermenschen), którzy wyznając moralność panów, mają prawo być władcami życia i śmierci podludzi (Untermenschen). Warto zaznaczyć, że w pismach Nietzschego nie pojawia się ani razu termin „podczłowiek”. Filozof był też zdecydowanie przeciwny antysemityzmowi, a nawet uważał, że należy wspierać Żydów jako „jedyną potęgę międzynarodową zainteresowaną instynktownie zniszczeniem chrześcijaństwa”. Jednak demony, które uwolnił Nietzsche, zebrały w czasie II wojny światowej swoje żniwo.

Czy to właśnie przewidywał, kiedy pisał w liście do Paula Deussena: „Jeszcze kilka lat, a ziemia zatrzęsie się od piorunów”? Trudno powiedzieć, ale nie można odmówić jego wizjom jakiegoś straszliwego geniuszu. Czytając pisma tego nieprzeciętnego człowieka, który w wieku 25 lat został profesorem filologii klasycznej uniwersytetu w Bazylei, odnosi się wrażenie, że przemawia przez niego demoniczna siła. On sam zresztą mówił o sobie: „antychryst”, „zapozywca Boga”, „rzecznik diabła”. „Czego się boję, to nie strasznej figury za moim krzesłem, lecz jej głosu; i nawet nie słów, lecz straszliwie nieartykułowanego i nieludzkiego tonu tej figury. Gdybyż mówiła chociaż jak mówią ludzie!” – zanotował Nietzsche ponad 30 lat przed śmiercią.

Jak wyglądała końcówka jego życia? Z zakładu w Jenie matka zabrała go w 1890 roku do rodzinnego Naumburga. Po jej śmierci ostatnie trzy lata życia spędził z siostrą w Weimarze, w apatii i oderwaniu od świata. Umarł w sierpniu 1900 roku „w stanie kompletnego rozkładu fizycznego i umysłowego”.

Artykuły z poszczególnych działów serwisu KULTURA:

Film

Literatura

Muzyka

Sztuka

Zjawiska kulturowe i społeczne

Sylwetki

Rodzina i społeczeństwo