O buntowniczym hetmanie Mazepie

Sesja pod hasłem "Hetman Ukrainy Iwan Mazepa: życie, czasy, tradycje" zorganizowana została przez Centrum Kultury Ukraińskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego z okazji przypadającej w 2009 roku 300. rocznicy śmierci hetmana Mazepy.

Jak powiedział dr Włodzimierz Osadczy z KUL, hetman Mazepa jest jedną z największych postaci ukraińskiej i europejskiej historii. "To postać ze wszech miar symboliczna. Zapisał się w dziejach swojej ojczyzny jako radykalny zwolennik niepodległości Ukrainy i jej odrębnego, w stosunku do Rosji, bytu politycznego" - powiedział Osadczy.

"Dawne przysłowie ukraińskie mówi, że od Bohdana do Iwana nie było hetmana. Dwaj wielcy przywódcy swych czasów Bohdan Chmielnicki i Iwan Mazepa wytyczyli dwa zupełnie odmienne kierunki rozwoju swego narodu" - ocenił Osadczy. Osadczy zaznaczył, że problematyka dotycząca koncepcji politycznych hetmana Mazepy ma szczególne znaczenie w obecnym czasie, gdy Ukraina staje przed możliwością wejścia do Unii Europejskiej, co stanowi wielką szansę nie tylko dla przyszłych losów tego kraju, ale dla całej Europy, a nawet geopolityki światowej.

W konferencji brali udział naukowcy z Polski i Ukrainy. W jej uroczystym otwarciu uczestniczyli m.in. ambasadorowie Szwecji i Ukrainy, przedstawiciele lokalnych władz. Listy gratulacyjne do uczestników konferencji wystosowali prezydent Polski Lech Kaczyński i prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko. Obrady dotyczyły m.in. myśli państwowotwórczej hetmana Mazepy, recepcji jego postaci w opracowaniach historyków w XIX wieku, stosunku Rosji do hetmana Mazepy i mazepiństwa, a także obecności tego hetmana w tradycji literackiej i jego kulturotwórczej roli w epoce baroku na Ukrainie.

Konferencji towarzyszyła wystawa przygotowana przez Fundację Willa Polonia w lubelskim ratuszu. Można tam było zobaczyć ryciny przedstawiające m.in. kozaków, hetmana Mazepę, polskich królów panujących w czasie życia i działalności ukraińskiego hetmana, a także mapy ówczesnej Ukrainy. Konferencję zakończył pokaz filmu Jurija Ilienki "Modlitwa za hetmana Mazepę".

Iwan Mazepa (wł. Iwan Koledynskij) urodził się w szlacheckiej rodzinie między rokiem 1629 a 1640, we wsi Mazepinka na Kijowszczyźnie. Kształcił się m.in. w Akademii Kijowsko-Mohylańskiej w Kijowie i w kolegium jezuickim w Warszawie.

W 1687 r. został wybrany hetmanem lewobrzeżnej Ukrainy. Aby zyskać przychylność cara Rosji Piotra I, zgodził się na udział oddziałów kozackich w wojnie Rosji przeciwko Turcji i wojnie północnej przeciwko Szwecji. Jednak klęski cara oraz jego plany likwidacji hetmanatu skłoniły Mazepę do zawarcia porozumienia z królem Szwecji Karolem XII i królem polskim Stanisławem Leszczyńskim. Kiedy porozumienie wyszło na jaw i Mazepa wypowiedział posłuszeństwo carowi, wojska Piotra I spaliły Baturyn (siedzibę hetmana) i wymordowały mieszkańców, a rosyjska Cerkiew prawosławna obłożyła Mazepę klątwą.

Ofensywa wojsk Karola XII na Rosję zakończyła się klęską pod Połtawą w lipcu 1709 r. Mazepa wraz z królem Szwecji schronił się wówczas na terytorium Turcji. Kilka miesięcy później hetman zmarł, został pochowany w Gałaczu nad Dunajem (obecnie Rumunia), a jego prochy sprowadzono do Baturyna w 1999 r.

Postać hetmana Mazepy budzi do dziś kontrowersje. Dla Rosjan jest zdrajcą Rusi i prawosławia, ale w historiografii ukraińskiej przedstawiany jest jako dyplomata, człowiek szerokich horyzontów, który starał się stworzyć niepodległe państwo, jednocześnie doceniając w tym działaniu rolę kultury i nauki. Staraniem Mazepy na Ukrainie powstało wiele budowli w stylu ukraińskiego baroku, powołano do życia kolegium w Czernihowie. Ukraiński hetman jest też bohaterem dramatu Juliusza Słowackiego "Mazepa". *** Tekst za PAP.

Artykuły z poszczególnych działów serwisu KULTURA: