Dōnbas - Ślōnskbas

Niyrŏz sie kupiã dobowy za sztyrnŏście i jeżdżã po aglōmeracyji cołki dziyń bez cylu. Abo dwa dni. Za sztyrnŏście mōm bilet do dziesiōntek wiŏsek i miasteczek ze zamazanymi granicami. Jeżdżã tak pŏrãnŏście halteszteli tam, pŏrã nazŏd, wysiŏdōm, kej mi sie spodobŏ budōnek abo kej niy zdōnżã doczytać napisu. Radszyj niy sprawdzōm sztreki, niy wiym, na keryj ze 3325 aglōmeracyjnych halteszteli wylōndujã. Jeżdżã, coby jeździć, niy coby dojechać.

Ale niykej je inakszyj, niykej stŏwōm na halteszteli, czytōm rozkłŏd i wybiyrōm, kandy pojadã, ze tōm zortōm rozpŏlyniŏ, co sie czuje, kej sie patrzi na tabule flugōw na lotnisku. I tak jak na Ôkyńciu pokazujōm sie Kajir, Nowy Jork i Moskwa, tak jŏ na rozkładzie przi bytōmskim placu Sikorskigo czytōm ô piyknych Szōmbierkach, tajymnym Chebziu i dalekim Maciejowie. Ino iże na Ôkyńciu nigdy niy mŏ sie wyboru, a na placu Sikorskigo wybōr je.

I jeżdżã, bo na Gōrnym Ślōnsku ino jeżdżynie sztrasbanami i autobusami mŏ syns. Jeźli sie jedzie autym po tych wartkich i snŏżnych drōgach zalaminowanych ekranami akustycznymi, to wszysko sie zdŏwŏ piykniyjsze, aniżeli richtich je. A kej sie jedzie banōm – barzij dziadowske. Industryjŏ wyrŏstała wduż torōw, a ôd kedy industryjŏ padła, to za cugowym ôknym widać coś miyndzy Mad Maxym a Prypeciōm. Coś niy ino żadnego, ale i piyknego – i na tym polygŏ ikōnograficzne przeklyństwo ôd Gōrnego Ślōnska. Ôpuszczōne hale werkowe, ôgrōmne wieże ciśniyń ze pozapadanymi dachami, ôbdrŏpane familŏki  – te nasze kolosea sōm tak fotogyniczne, iże z wiynksza ino je fotografiyrujōm fotografisty, kryncōm filmowcy, cychujōm cychownicy. I już niy szukajōm nic wiyncyj. Rozumiã to, bo niy idzie ôbŏczyć po piyrszy rŏz familŏka i niy zrobić mu fotografije. Gōrny Ślōnsk je tak zaklynty we tych ôczywistościach, iże choć już mało sam grubiŏrzōw i hutnikōw, to ciynżko znojś programy telewizyjne, co ôpowiadajōm ô regijōnie abo anzichtskarty, co na nich by sie niy pokŏzała gruba abo huta.

I  jeżdżã. Bez tyn przikłŏd na styk Gliwic i  Zŏbrzŏ. Stojã na granicy. Je  gynsto, sztram, miyndzy dwōma budōnkami tabulki roznajmujōm kōniec jednego miasta i poczōntek drugigo. Tabulki by mogły być sto metrōw wczaśnij, piyńćset niyskorzij, dlŏ ôka to bez znaczyniŏ, bo sam budōnek stoji przi budōnku, miasta niy łagodniejōm, kej dochodzōm do swojich rantōw, to niy łysiejōm przechodzyniym ôd bujnych cyntrōw do rzŏdszych przedmieść. Gōrnoślōnskŏ aglōmeracyjŏ to takŏ Warszawa, co jeji wszyske Pragi, Mokotowy, Żoliborze nigdy sie niy zloły w jedyn ôrganizm. Aglōmeracyjŏ to wielke miasto, ale ulepiōne podle inkszyj logiki aniżeli inksze polske miasta, spōminŏ radszyj Dōnbas abo Zŏgłymbie Ruhry. Ślōnskbas. Gōrnoślōnske Zŏgłymbie. Tukejsze miasta i wsie pasożytujōm na siebie i twajōm we symbiozie.

Sam je mało placu na pustkã, sam pustka sie niy mieści, bo miasta rozcisły sie do granic możliwości. Sam granice sōm niyintuicyjne, jak jakeś ranty Sudanu abo Algeryje, co je kolōnizatorzi wycychowali na kartach jednym pociōngniyńciym blajsztyftu...

*

Powyższy tekst pochodzi z książki "Kajś. Gyszichta ô Gōrnym Ślōnsku. Edycyjŏ ślōnskŏ". Autor: Zbigniew Rokita.  Przełożōł: Grzegorz Kulik. Wyd. Czarne.