Hieronymus Bosch: Siedem grzechów głównych

Wizja świata na stole
Obrazy Boscha są pełne zawiłej symboliki, dziś nie w pełni zrozumiałej. Zapewne dlatego fascynują obecnie tak wielu ludzi. Kiedyś spełniały rolę dydaktyczną, są jakby malowanymi kazaniami. Niektóre z nich przedstawiają wizję świata i losu człowieka, zagrożenia jakie czyhają na ludzi i drogi, dzięki którym ludzie mogą osiągnąć zbawienie. Takim malowanym kazaniem jest "Siedem grzechów głównych", obraz namalowany na blacie stołu. Nie znamy osoby, która zamówiła u Boscha ten niezwykły stół, ale wiadomo, że już w 1574 roku kupił go król Hiszpanii Filip II do swego zamku El Escorial.

Oko Boga i cały świat
Stół ma kształt prostokąta, ale wszystkie namalowane na nim części obrazu są zawarte w kole – figurze geometrycznej sugerującej cały świat i powtarzalność wszystkich zachodzących w nim zjawisk. Artysta mógł sobie na to pozwolić, bo obraz był przeznaczony do oglądania ze wszystkich stron, nie było więc wrażenia, że niektóre sceny przedstawiono "do góry nogami".

W środku dużego koła znajduje się małe, otoczone złocistymi promieniami symbolizującymi chwałę. Bosch namalował w nim Chrystusa, a pod spodem napisał po łacinie "Uwaga, uwaga, Pan patrzy". Koło to oznacza zatem Oko Boga. To przestroga dla grzeszników, przypominająca, że przed Bogiem nie można nic ukryć. Znajdujący się w Oku Boga Chrystus ukazuje swoje rany poniesione na krzyżu. Ma to wskazywać grzesznikom jedyną drogę zbawienia: przez Chrystusa.

Siedem grzechów
Oko Boga otacza główny temat obrazu: graficzne przedstawienia siedmiu grzechów głównych. Każdy obrazek jest podpisany po łacinie nazwą grzechu, a zawiera scenkę rodzajową ilustrującą grzech.

Na samym dole scena bójki, czyli gniew.

Na prawo od gniewu dama przeglądająca się w lustrze, w którym zamiast jej odbicia ukazuje się demon,
czyli pycha.

Dalej na prawo lubieżność: dwie pary kochanków obejmujące się w otwartym namiocie, a obok nich błazen symbolizujący pustą rozrywkę i rzucone na ziemię instrumenty muzyczne oznaczające poniżenie ludzkiego ciała.

Następna scena to lenistwo: kobieta ubrana w strój zakonny, symbolizująca Kościół, próbuje bezskutecznie zbudzić śpiącego na krześle mężczyznę.

Nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu (na samej górze) symbolizuje oczywiście groteskowa uczta.

Kolejna scena przedstawia chciwość. Widać na niej sędziego (w czerwonej szacie) przyjmującego łapówkę od postaci z prawej strony.

I wreszcie na koniec zazdrość, najtrudniejsza do zidentyfikowania, bo ukryta pod ilustracją flamandzkiego przysłowia: dwa psy przy jednej kości nie dojdą do zgody.

Konsekwencje i przestroga
Cztery koła zewnętrzne przedstawiają kolejno: śmierć (u góry z lewej), sąd ostateczny (u góry z prawej), piekło (na dole z lewej) i niebo (na dole z prawej). W scenie piekła artysta namalował grzeszników ukaranych właśnie za któryś z grzechów głównych.

Aby nie pozostawić wątpliwości co do dydaktycznego charakteru dzieła, Bosch u góry i u dołu umieścił dwie filakterie, czyli wstęgi z napisami po łacinie. Są to cytaty z Księgi Powtórzonego Prawa. Na górnej napisał: "Gdyż są narodem niestałym, dziećmi, w których nie ma wierności / Jako roztropni zdołaliby pojąć, zważaliby na swój koniec"; a na dolnej: "Odwrócę od nich oblicze, zobaczę ich koniec".