Jak ptaki z gniazd

Bezpośrednio po najeździe Armii Czerwonej na Polskę rozpoczęła się gehenna mieszkańców zajętych przez nią terenów. „Syberiada polska” Zaorskiego to nie tylko historia rodziny Dolinów z Czerwonego Jaru na Podolu, ale także innych ofiar sowieckich represji. Wywożono również Białorusinów i Ukraińców, ale Polacy stanowili wśród nich przeważającą większość. Dolinowie padli ofiarą jednej z czterech wielkich fal deportacji w 1940 roku. Początek filmu znakomicie pokazuje strach i niepewność, w jakiej żyje rodzina pod ciśnieniem coraz bardziej dotkliwych sowieckich porządków. Aż do przerażających wydarzeń nocy z 9 na 10 lutego. W krótkich, dynamicznie montowanych scenach reżyser pokazuje bezwzględność sowieckich oprawców, którzy nad ranem wtargnęli do domu Dolinów, by wywieźć ich w nieznane. Podobnie jak inne rodziny, a według oficjalnych danych, w tym dniu wywieziono 139 794 osoby, Dolinowie pozostawiają dorobek całego życia. Ale to tylko brutalna zapowiedź trwającego przez lata horroru, który dopiero ich czeka. Długie oczekiwanie na pociąg w potwornym mrozie i podróż do nieznanego miejsca przeznaczenia, którym okazuje się obóz w Kalucze. Zesłańcy z Czerwonego Jaru, czyli spiecpieriesielency-osadniki, jak nazywały ich władze, trafili do jednej ze 115 osad specjalnych, zwanych spiecposiołkami, znajdujących się pod bezpośrednią kontrolą NKWD. Większość akcji filmu rozgrywa się właśnie w takim obozie, natomiast realia tragicznej wielodniowej podróży w straszliwych warunkach film przedstawia skrótowo, również w retrospekcji. Panami życia i śmierci zesłańców w obozie są dwaj enkawudziści, Sawin i Barabanow.