Sztuka pradziejowa: Prehistoryczne sanktuaria

Rzeźba paleolityczna ma również charakter sakralny. Na terenie Europy i Azji odnaleziono wiele bardzo do siebie podobnych kamiennych figurek kobiet lub bogiń, związanych zapewne z kultem płodności. Nazwano je wspólnym określeniem "paleolityczna Wenus". Figurki "Wenus" charakteryzuje ogólnikowo zarysowana, pozbawiona rysów twarzy głowa, drobne ramiona, ledwo zaznaczone ręce, jakby szczątkowe, często wręcz pomijane stopy, przy silnie rozbudowanych partiach centralnych – piersi, bioder i brzucha. Ta wspólna formuła nie wyklucza bogactwa wariantów – od statuetek bliskich prawdzie anatomicznej aż do najbardziej przerysowanych. Do najciekawszych można zaliczyć płaskorzeźbę Wenus z rogiem z Laussel (obok).

Tajemnicze świątynie z kamienia
W czasach nam bliższych, gdy w Mezopotamii czy w Egipcie istniały już rozwinięte kultury znające pismo, w Europie powstawały tajemnicze budowle, uważane obecnie za świątynie. Nie wiadomo jaki kult nakazywał ludziom je budować i jak wyglądały odprawiane w nich obrządki. Oprócz skrajnie schematycznych kamiennych idoli nie towarzyszy im bowiem żadna sztuka figuratywna. W każdym razie ich stworzenie wymagało od ludzi niemałego wysiłku. Jest to budownictwo z wielkich bloków kamiennych – tak zwanych megalitów. Czasami są to stojące samotnie bloki skalne, tzw. menhiry. Największy, w Locmariaquer w Bretanii (Francja) ma 20,5 m wysokości i waży 300 ton. Spotyka się jednak również budowle ustawione w wielkie, koncentryczne kręgi – kromlechy. Największe z nich znajdują się w Wielkiej Brytanii – w Avebury i Stonehenge.

Avebury to płaska, kolista przestrzeń o powierzchni ponad 500 arów, otoczona rowem szerokości 9 metrów, wykutym w twardym podłożu kredowym – jedynie przy użyciu kilofów z jeleniego rogu – na głębokość 6-9 metrów i obwarowana wałem wysokości także 6-9 metrów. Nad wewnętrznym brzegiem rowu wznosił się kiedyś pierścień wielkich kamieni otaczający trzy mniejsze koła jeszcze większych głazów stojących. Do owych pierścieni prowadził od rzeki Konnet szpaler ustawionych parami monolitów.

Stonehenge jest mniejsze, ale równie imponujące. Jeden z tworzących je pierścieni zbudowany jest z kamieni, które ktoś musiał przenieść kilkaset kilometrów z gór Presely w Walii. Inne – o wadze ponad 6 ton - zostały podniesione za pomocą specjalnie skonstruowanych nasypów ziemnych i położone na stojących megalitach. Wybudowanie tych świątyń wymagało zatem ogromnego wysiłku zbiorowego.