Czy Koran jest pismem objawionym?

  fot. Henryk Przondziono Podstawą objawienia w islamie jest przekonanie o tym, że Bóg co jakiś czas objawia swoją wolę w celu dostarczenia ludziom wiedzy na temat poprawności postępowania i możliwości osiągnięcia życia po śmierci. W języku arabskim istnieją dwa pojęcia odnoszące się do objawienia: wahi i tanzil. Oba uzupełniają się i uważane są w tradycji muzułmańskiej za pochodzące bezpośrednio od Boga. Wahi oznacza objawienie w sensie „natchnienia” i „inspiracji”, której źródłem jest transcendentny Bóg, będący podmiotem objawienia się człowiekowi. Objawienie w sensie wahi jest darem Boga skierowanym do wybranych osób w celu podjęcia przez nich duchowego przywództwa i kierownictwa określonego narodu lub grupy społecznej, aby wskazać im właściwą drogą do Boga. Tanzil oznacza w języku arabskim „zesłanie”, „zsyłanie” (z góry na dół) i odnosi się głównie do objawienia koranicznego. Objawienie Koranu nie ograniczyło się do jednego, konkretnego wydarzenia, lecz miało miejsce na przestrzeni ponad dwudziestu lat: od 610 do śmierci proroka w 632 roku. Ten wyjątkowy rodzaj objawienia dokonał się według określonego modelu.

Punkt wyjścia stanowi Praksięga, tzw. „Matka Księga” (Umm al-Kitab), którą w islamie utożsamia się z wiecznym słowem Boga. Boski charakter słowa znajduje potwierdzenie w objawionym tekście: „Bóg ściera to, co chce, i utwierdza. U Niego znajduje się Matka Księgi” (S. 13,39). Pośrednikiem boskiego przesłania jest archanioł Gabriel, który odpowiednie fragmenty Praksięgi, słowo po słowie, przekazał w określonym czasie wybranemu przez Boga posłańcowi na ziemi. Boży posłaniec (rasul Allah) zobowiązany jest – bez nanoszenia jakichkolwiek poprawek – przekazać otrzymane fragmenty ludowi, do którego został posłany. Powstała w ten sposób Księga stanowi zbiór wszystkich objawień. Jej boski charakter nie dopuszcza jakichkolwiek zmian i uzupełnień dokonanych przez człowieka.

Dokonujące się w paradygmacie: „Praksięga – archanioł – posłaniec – Księga” objawienie nie ogranicza się, według tradycji muzułmańskiej, tylko do Mahometa i Koranu. W podobny sposób Bóg objawił się Mojżeszowi – zsyłając mu Torę (taurat), Dawidowi – psalmy (zabur) i Jezusowi – obdarowując go Ewangelią (indżil). Objawione Księgi przeredagowano według ludzkiej myśli, zniekształcając Boże przesłania zawarte w Matce Księdze. W swym wielkim miłosierdziu Bóg podjął kolejną i ostateczną próbę przekazania człowiekowi swojego słowa. Ingerencja Boga w dzieje człowieka dokonała się przez misję Mahometa. Tradycja muzułmańska podkreśla jednak, że Koran nie jest dziełem Proroka, lecz samego Boga. Cudowny charakter objawienia Koranu potwierdza niepiśmienność Mahometa oraz brak jego wcześniejszego przygotowania w kwestiach teologicznych, filozoficznych, prawnych czy politycznych, które kwalifikowałyby go do przyjęcia przesłania obejmującego elementy tychże dziedzin.

Według tradycji muzułmańskiej pierwsze objawienie miało miejsce w 610 roku, w tzw. „noc przeznaczenia” (lajlat al-kadr). Posłany do Mahometa archanioł Gabriel rozpoczął je słowem ikra’, które w języku staroarabskim oznacza „recytuj”, „głoś”. Od trybu rozkazującego czasownika kara’a, powstałego na rdzeniu „k-r-’” utworzono nazwę całego dzieła: „Recytacja” (Al-Kur’ān). Treść pierwszego przesłania zawiera początek sury 96, która brzmi: „Głoś! w imię twego Pana, który stworzył! Stworzył człowieka z grudki krwi zakrzepłej! Głoś! Twój Pan jest najszlachetniejszy! Ten, który nauczył człowieka przez pióro; nauczył człowieka tego, czego on nie wiedział.” (S. 96,1-5).

Jako uniwersalne słowo Boga i wyraz Jego woli, Koran stanowi źródło islamu i fundament życia jego wyznawców. Jest bezpośrednio związany z historią konkretnej wspólnoty ludzi, której nadał wyjątkowy charakter, stając się podstawą jej wiary i moralności. Ukształtowany w konkretnym kontekście religijno-społeczno-politycznym Koran jest w oczach muzułmanów dziełem przekraczającym partykularyzmy czasu i miejsca. Jest najwyższym autorytetem, prawdą i najdoskonalszym wzorcem postępowania. Uznawany jest za „podstawę wszystkich elementów islamu: jego prawa, ustroju społecznego, politycznego, religijnego, kultury, sztuki i nauki”.

Obowiązujący w ortodoksyjnej kopii Koranu układ 114 rozdziałów, tzw. sur nie odpowiada chronologii ich powstania ani zawartej w nich treści. Kryterium zestawienia dzieła jest długość poszczególnych sur: od najdłuższej do najkrótszej. Podział chronologiczny wyróżnia sury mekkańskie (objawione w okresie 610-622) i medyńskie (objawione w latach 622-632). Sury medyńskie pochodzą z okresu, kiedy Mahomet, stojąc na czele społeczności religijnej, tworzył podstawy nowego państwa i nadawał islamowi formę systemu społecznego wykraczającego poza doktrynę czysto religijną. Główna część przepisów Koranu z okresu medyńskiego dotyczy kultu religijnego i praktyk rytualnych oraz aspektów prawa cywilnego i karnego. Liczne są także wersety podejmujące tematykę solidarności i braterstwa wśród muzułmanów oraz sprawiedliwości społecznej.

Koran nie jest traktatem naukowym ani księgą liturgiczną, ani dziełem literackim. Święta Księga islamu nie zawiera systematycznego wykładu teologicznego, moralnego czy prawnego. Treść Koranu jest bardzo różnorodna. Znajduje się w nim – oprócz przykazań religijnych i związanych z nimi nakazów moralnych – podstawy etyki muzułmańskiej, a także przepisy o dobrym zachowaniu. Księga zawiera również przepisy prawne, na których opierały się pierwsze zasady nowej organizacji państwowej, a które – dla przemian, jakie zaszły w społeczeństwie arabskim po objawieniu się islamu – miały o wiele większe znaczenie aniżeli nakazy religijne. Występujące w koranicznym tekście zagadnienia można ująć w następujące dziedziny: 1) zasady wiary; 2) obowiązki religijne; 3) zasady moralne; 4) zasady organizacji życia społeczno-politycznego.

Wyjątkowość Koranu, jego pochodzenie, autorytet oraz wiara muzułmanów w nieomylność koranicznego przesłania sprawiają, że zajmuje on centralne miejsce w życiu wyznawców islamu.

publikujemy za Radio Watykańskie - cykl: Wobec islamu.