Modlitwa i obraz

Obraz  modlitewnikiem

Zauważalny wzrost zainteresowaniem sztuką sakralną, spotykany w galeriach muzealnych, pojawiających się na rynku książkowym licznych publikacjach dotyczących sztuki religijnej, odsłania nie tylko zaciekawienie tym jakże bogatym sektorem działalności artystycznej lecz zapotrzebowaniem na pogłębioną refleksję nad rozmaitymi odniesieniami duchowymi i religijnymi. Wydaje się uzasadnione postawienie tezy, iż ta uwaga na za zasadniczy cel na nowo odkrycie „pośredniczącej” funkcji sztuki w relacjach między człowiekiem a Bogiem. Z uwagi na złożony temat i szeroki zakres badawczy inicjuje interdyscyplinarność w podejmowanych refleksach oraz wsparcia ze strony teologii, która zawsze starała się dowartościowywać sztukę w rzeczywistym spełnianiu przez nią roli „pośrednika” w ramach wiary. Teologia potwierdza, że sztuka ma do odegrania czynną funkcję w spotkaniu między człowiekiem a Bogiem, zwłaszcza w tym uprzywilejowanym spotkaniu, którym jest modlitwa.

W niniejszej wypowiedzi nie chodzi zatem o pokazanie, w jaki sposób sztuka minionych wieków i sztuka współczesna ilustrują modlitwę, ale przede wszystkim o to, w jaki sposób może ona pełnić rolę służebną wobec człowieka modlącego się.

Podjęcie pierwszego zagadnienia zostawiamy przede wszystkim historykowi sztuki, który może je badać, odwołując się do konkretnych przykładów, do zaproponowanych realizacji, a także do rozmaitych nurtów – bardziej lub mniej religijnych – istniejących w sztuce. Takie badania są zresztą dzisiaj owocnie podejmowane .

Interesuje nas tutaj to drugie zagadnienie, czyli kwestia służebności religijnej i duchowej sztuki, choć w pewnym specyficznym znaczeniu. Nie jest dzisiaj niczym zaskakującym, że istnieją szkoły modlitwy, które wykorzystują konkretne dzieła sztuki, szczególnie obrazy – zarówno zachodnie, jak i wschodnie, czyli ikony – aby dostarczyć wierzącemu za ich pośrednictwem żywych treści modlitewnych.

W takim ujęciu obraz postawiony naprzeciw wierzącego, który chce się modlić, staje się czymś w rodzaju malowanego „modlitewnika”. Jest to jak najbardziej uprawniony, dobrze zresztą zakorzeniony w duchowej tradycji katolików i prawosławnych, sposób korzystania z dzieła sztuki i na pewno warto do niego sięgać i go propagować. Oczywiście, takie wykorzystanie dzieła sztuki nie jest bynajmniej łatwe, ponieważ teologiczne i modlitewne „czytanie” obrazu – zarówno wywodzącego się z minionych epok, jak i współczesnego – wymaga niemałego przygotowania intelektualnego i doświadczenia duchowego.

Starożytna zasada, mówiąca, że „tyle się widzi, ile się wie”, pozostaje prawdziwa także w tym przypadku, w związku z czym modlitwa obrazami – jak każda zresztą modlitwa – potrzebuje wprawnego nauczyciela i przewodnika. Tylko w takim przypadku obraz religijny jest w stanie osiągnąć to, co oczywiście osiągnąć może i zamierza, to znaczy „widz” jest w stanie zobaczyć na obrazie to, co na nim jest przedstawione, czyniąc jego treści źródłem osobistego natchnienia duchowego i modlitewnej wypowiedzi.

Sztuka nie wyczerpuje swej służebnej roli w stosunku do modlitwy. Sztuka ma wiele do powiedzenia człowiekowi wierzącemu także przez to, jak ona się praktycznie urzeczywistnia, czyli jak realizuje się w konkretnym dziele sztuki – albo raczej w procesie twórczości artystycznej, której rezultatem jest konkretne dzieło sztuki, zwłaszcza dzieło o charakterze religijnym lub sakralnym.

Ważne jest aby obraz prowadził  do wewnętrznego skupienia, medytacji, rachunku sumienia – właściwa kompozycja, odpowiednia gama barw, artystyczny a zarazem stonowane ukazanie ekspresji, które również będą angażowały naszą sferę emocjonalną,

Obrazy mają nam pomóc odczuć obecność Jezusa, Maryi, świętych, inspirować do przemiany i lepszego życia 

- potrzeba jest osiągnięcia harmonii pomiędzy czynnikami pobudzającymi działanie wyobraźni  a otoczeniem.