Oktawy

Jeżeli będziemy kolejno ustawiać nuty na każdym polu lub linii, to rozpoczynając od dźwięku c i przemieszczając się w górę dotrzemy po siedmiu dźwiękach ponownie do c, ale wyższego już o oktawę. Czym zatem jest oktawa? Jest ona podstawową jednostką materiału dźwiękowego i wyznacza zakres ośmiu dźwięków, w którym ostatni jest powtórzeniem pierwszego. Jeżeli przyjrzymy się klawiaturze fortepianu, to zobaczymy, że składa się ona z pewnych stale powtarzających się ugrupowań klawiszy – siedem białych i pięć czarnych.




Kolejne oktawy posiadają swoje nazwy i tak: środkowe c1 wyznacza początek oktawy razkreślnej (dlatego mała jedynka przy literze c), oktawa wyższa nazywa się dwukreślną – c2. Przemieszczając się natomiast w dół od dźwięku c1 wyróżniamy oktawę – małą (jej dźwięki oznaczane są małymi literami i nie posiadają indeksów) oraz oktawę wielką, której dźwięki oznaczamy wielkimi literami. Te cztery oktawy wyznaczają najczęściej wykorzystywany przez amatorów zakres materiału dźwiękowego. W muzyce poważnej zakres ten znacznie się powiększa, a wpływa na to specyfika różnych instrumentów. Znaczy to, że każdy instrument ma swój własny, wynikający z jego budowy zakres możliwych do wydobycia dźwięków – czyli swoją skalę. Tabela ukazana poniżej przedstawia skale najpopularniejszych instrumentów.

Nazwa instrumentu Skala Rozpiętość oktawowa
Głos ludzki: sopran c1 – g2 oktawa + kwinta
Głos ludzki: alt a – e2 oktawa + kwinta
Głos ludzki: tenor c – g1 oktawa + kwinta
Głos ludzki: bas G – c1 oktawa + kwarta
Fortepian A2 – c5 7 oktaw + tercja
Skrzypce g – g4 4 oktawy
Gitara klasyczna E – h2 3 oktawy + kwinta
Flet poprzeczny c1 – c4 3 oktawy
Klarnet B d – g3 3 oktawy + kwarta
Trąbka B e – c3 2 oktawy + seksta
Organy kościelne C2 – c7 10 oktaw
Akordeon G – a3 4 oktawy + sekunda

Skalę poszczególnych instrumentów można wyrazić za pomocą oktaw oraz interwałów (interwał – odległość między dwoma następującymi po sobie lub współbrzmiącymi dźwiękami; szersze omówienie w kolejnych rozdziałach).
Podczas zapisu dźwięków bardzo wysokich lub bardzo niskich zachodzi konieczność użycia dużej ilości linii dodanych dolnych lub górnych, co może sprawiać pewne kłopoty w prawidłowym odczytywaniu dźwięków. Stosuje się więc do tego celu tzw. przenośniki oktawowe (8-------------------). Przenośnik ten umieszczony nad dźwiękami oznacza, że nuty te należy wykonywać o oktawę wyżej i odwrotnie – jeśli umieszczony jest pod dźwiękami, należy wykonywać o oktawę niżej.