Śpiew liturgiczny Słowian wschodnich

Wiemy również, iż za czasów św. Włodzimierza, gdy pierwszym metropolitą był metropolita Michał (prawdopodobnie Bułgar), część pieśni liturgicznych śpiewano po grecku, a część po starosłowiańsku. W XI wieku pod piórem rodzimych hymnografów, powstały utwory na cześć nowych świętych. Hymny te, chociaż wzorowane były na utworach greckich, świadczą o nieprzeciętnych zdolnościach muzykalnych autorów. Znaki, którymi oznaczano wysokie dźwięki znane były pod nazwą znamia, stąd i pierwsze melodie słowiańskie znane są pod nazwą melodii znamiennych (znamiennyj rospiew).

Śpiew liturgiczny u Słowian wschodnich podobnie jak i architektura oraz ikonografia, ma swoją historię. Najstarszym zabytkiem muzykalnej twórczości liturgicznej jest tzw. śpiew kondakarny, znajdujący się w zabytkach z XI-XII wieku. Śpiew ten jest zapisany tzw. znakami kondakarnymi, których nie zdołano dotychczas odczytać. Na śpiew liturgiczny Słowian wschodnich mieli też wpływ prawosławni Serbowie i Bułgarzy, którzy wcześniej przyjęli chrzest z Bizancjum i posiadali już wtedy bogaty dorobek w tej dziedzinie.

Rozwój śpiewu liturgicznego na ziemiach Słowian wschodnich możemy podzielić na trzy okresy.

W pierwszym okresie trwającym od przyjęcia chrześcijaństwa do XIV wieku tekst liturgiczny śpiewany nie różnił się przy wykonywaniu od tekstu odmawianego. Przy katedrach biskupich i większych klasztorach istniały specjalne szkoły, w których kształcono śpiewaków. Po pewnym czasie uczniowie prześcignęli nauczycieli; albowiem Słowianie potrafili lepiej zorganizować śpiew, niż to robili Grecy.

Niedługo jednak utrzymał się ten stan rzeczy. Częste najazdy dzikich hord tatarskich w wiekach XIII i XIV zdezorganizowały również życie religijne. Odbiło się to fatalnie i na śpiewie liturgicznym. Dawne melodie poszły w zapomnienie, zapomniano również o sposobach ich zapisywania. Do ksiąg liturgicznych wkradło się dużo pomyłek. Pisarze kościelni, mówiąc o tym okresie życia Kościoła, stwierdzają, że w tym drugim okresie w czasie nabożeństw panował wielki chaos. Okres ten trwał do XVII wieku.

Kolejny okres rozwoju śpiewu liturgicznego charakteryzuje się staraniem hierarchii kierunku uporządkowania zbiorów utworów i wprowadzeniem do nabożeństwa dawnych, już zapomnianych melodii. Pod koniec XVII wieku wprowadzono śpiew harmoniczny na 4 głosy. W drugiej połowie XVII wieku występują znakomici kompozytorzy - Galuppi, Sarti, Berezowski, Wedel, Diechtiarew i inni. Tworzą oni swoje kompozycje pod wpływem muzyki włoskiej, wprowadzając nowy sposób harmonizacji melodii liturgicznych. Od końca XVIII wieku do połowy XIX wieku działają wielcy i sławni kompozytorzy - Bortniański, Lwow, Turczaninow oraz inni, którzy dążą do harmonizacji melodii liturgicznych z zachowaniem ducha modlitewnego i kompozycji religijnych.

Wielkie zasługi dla restytuowania starodawnych melodii liturgicznych położyli kompozytorzy: Bachmietiew, Bałakirew, Azijew, Rirmskij-Korsakow, Kastalski, Kaliszewski, a następnie Koszyc, Leontowicz, Smoleński Glinka Czajkowski, Lwowski, Archangielski, Winogradow, Łomakin, Czesnakow, Allemanow i cały szereg innych. Wszyscy oni jak też i szereg nie wspomnianych starali się w swoich kompozycjach muzycznych przekazać wiernym swe przeżycia religijne, chwaląc Boga, wyrażając radość i smutek ludzki, by w ten sposób zbliżyć wiernych do wielkich Prawd Bożych.

Początkowo wszystkie księgi liturgiczne z nutami przepisywano. Pierwsze drukowane księgi nutowe pojawiły się w Polsce. W roku 1700 we Lwowie po raz pierwszy wydano drukiem Prawosławne melodie liturgiczne, a mianowicie: Hirmologion i Oktoich. Te, same księgi wydano w Moskwie dopiero w 1772 roku. Należy tutaj również podkreślić, że śpiew liturgiczny u Słowian wschodnich rozwijał się również pod wpływem kompozycji muzycznych zapożyczonych również u Słowian południowych.