Hieronymus Bosch: Wóz siana

Wizja świata
Obrazy Boscha powstały pięćset lat temu, a mimo to w muzeach wciąż gromadzą się przed nimi tłumy ludzi. Przeładowane nie do końca zrozumiałą dziś symboliką tryptyki ołtarzowe holenderskiego artysty są wizjami świata i wizjami losu ludzkiego.
Ogromna ilość demonów i potworów pojawiających się na obrazach Boscha sprawiła, że do niedawna niektórzy podejrzewali artystę o przynależność do jakiejś sekty. W rzeczywistości był człowiekiem bardzo pobożnym, a jego twórczość ma wymiar moralizatorski.
"Wóz siana" powstał na zamówienie istniejącego od końca XIV w. w Antwerpii religijnego Bractwa Wspólnego Życia, działającego przy miejscowej katedrze. W 1570 r. obraz kupił król Hiszpanii Filip II i umieścił w swym zamku El Escorial pod Madrytem. Stamtąd dzieło trafiło do Muzeum Prado.
Tryptyk jest wizją świata i metaforą ludzkiego losu. Lewe skrzydło ukazuje raj, środkowa część – ludzkie grzechy na ziemi, a prawe – ich konsekwencję, czyli piekło.

Wizja raju
Na lewym skrzydle widzimy raj. Już ta wizja pokazuje zalążki nieszczęścia, jakie rozwija się na dalszych częściach tryptyku. Na samej górze, w oddali, wokół postaci Boga, artysta namalował strącenie zbuntowanych aniołów. Spadają w dół pod postaciami skrzydlatych gadów lub gigantycznych owadów. Poniżej widzimy kolejno trzy sceny tworzące historię grzechu pierworodnego: stworzenie Adama i Ewy, poniżej kuszenie przez szatana i na samym dole wygnanie z raju.



Wizja ziemi
Główny motyw dzieła – wóz siana – został zaczerpnięty ze 103 Psalmu Dawidowego:
"Dni człowieka są jak trawa;
kwitnie jak kwiat na polu.
Ledwie muśnie go wiatr, a już go nie ma,
i miejsce, gdzie był, już go nie poznaje."

Wizję artysty wspomaga też stare przysłowie flamandzkie: "Świat jest wozem siana, z którego każdy bierze ile może".

Wóz z suchą trawą, czyli sianem, umieszczony w centrum kompozycji symbolizuje doczesne przyjemności, ziemskie bogactwo i zaszczyty, o jakie walczą ludzie w swoim życiu, zapominając o Bogu.

Artysta namalował różne grupy społeczne. U góry po lewej stronie widzimy dostojników: cesarzy, królów, biskupów. Spokojnie i bez wysiłku podjeżdżają na koniach do wozu z sianem, którym są bardzo zainteresowani.

Poniżej artysta ukazuje biedniejsze grupy społeczeństwa. Tym znacznie trudniej dostać się do siana. W walce o nie depczą jeden drugiego, a nawet mordują się wzajemnie. Towarzyszą im groteskowe stwory – symbole ich wad. Artysta nie oszczędził żadnej grupy. W prawym dolnym rogu grupa zakonnic gromadzi ogromne ilości siana w workach.

Na szczycie wozu Bosch umieścił zakochanych, zainteresowanych nie sianem, lecz sobą. Towarzyszą im zarówno anioł jak i diabeł. Ta dwoistość ma pokazać szanse oraz zagrożenia jakie człowiekowi daje miłość.