BOOKSHOT: Ślōnskŏ szpecjalnŏ edycyjŏ

Ślōnski Android mōmy w Samsungu, Facebook hned bydzie mioł ślōnskŏ wersyjŏ, a kŏżdoroczniy w ksiyngarniach widać corŏz wiyncyj ksiōnżek po ślōnsku i ô Ślōnsku. To niyma wŏżne, wiela starości Ślōnzŏkōm bydōm przidŏwać inksi – tyn proces niy bydzie sztopniynty. Reflektor tyż trzimie rynka na pulsie, beztōż dzisiej – we szpecjalnyj edycyji Bookshota – doradzōmy, ôd czego napoczōnć przigoda ze ślōnskimi ksiōnżkami.

  „Dante i inksi – Światowŏ poezyjŏ po ślōnsku” w przekł. Mirosława Syniawy

Myśla, co niy bez gwole we mianie ôd antologije je prawie Dante. Dzisiej to bodej nŏjbarzij wywołany włoski pisŏrz, a „Boskŏ kōmedyjŏ”, kerŏ napisoł, bōła przełożōnŏ na wiela gŏdek na cołkiym świycie. Ale kej ja napisoł, moc ludzi bōło na niy. Bez to, co Dante niy pisoł we łacińskij gŏdce, ino we toskańskim dialekcie, jynzyku, w kerym gŏdoł w dōma. Inksi pisŏrze niy mieli toskańskij gŏdki (ani żŏdnyj inkszyj ôkrōm łaciny) w zŏcy.

Terŏzki mōm w rynkach tōmik poezyji „Dante i inksi” przełożōny na nŏstympny „niyprawy” jynzyk. Mirosław Syniawa – autor przekłŏdu – poszoł na podobnie. Kŏżdym zdaniym, kŏżdym wierszym pokŏzuje, co pō naszymu niy ino idzie gŏdać ô wszyjskim, ale tyż co ślōnskŏ gŏdka może być piynknŏ. To jynzyk (ja, jynzyk, niy żŏdnŏ gwara!), kerym idzie gŏdać bez kŏżdy dziyń, ale tyż w sprawach niyańfachowych, niyôbyczajnych. A takŏ przeca je poezyjŏ. Mogecie być zicher, co Eichendorff, Thoreau abo Yeats, kerych sie czytŏ głosym, sōm niyôbyczajnym doznaniym. To ksiōnżka przełomowŏ, kerŏ bydymy durś brać nazŏd do rynki. Na zicher must read.

  Myśleć Śląsk” Zbigniewa Kadłubka i Aleksandry Kunce

Narracyjŏ ôd Zbigniewa Kadłubka i Aleksandry Kunce w tōmie „Myśleć Ślask” je do mie fest mocnŏ i ôryginalnŏ, pewnikiym tyż beztōż, co mŏ swoje źdrzōdło w dwōch roztomajtych porzōndkach. To, co do autorōw je spōlne, to brak przekonaniŏ ô swojij niyôszyndości, ô tym, co ône wiedzom wszyjsko nŏjlepij. W swojich esejach barzij szukajōm, sznupiōm za prŏwdōm, aniżeli pokŏzujōm jakeś ôbjawiōne prawidła. Czynsto biera ta ksiōnżka nazŏd do czytaniŏ, bez to, co dlŏ mie to głymbokŏ afirmacyjŏ ślōnskości, kerŏ niy dozwalŏ przepōmnieć ô korzyniach, kere mogymy mieć w zŏcy, choby pospołu z niypewnościōm, bōniym abo bōlym. Trza trocha czasu, coby ślōnskŏ gŏdka niy bōła stygmatym.

Autōry filujōm na Ślōnsk bez frasōnkōw, piszōm ô Ślōnsku z wielgōm nadziejōm i w wielgim zachwycyniu. Widzōm to, bez czego regiōn niy bōłby tak niyôbyczajny: roztomajte kultury, etniczne identyfikacyje i ôtwartość na inkszych. Podle Kadłubka i Kunce Ślōnsk je tyż moderny skuli procesów industrialnych i urbanizacyjnych. Niy dŏwajōm tyż wierzyniŏ stereotypōm. Ukazujōm nōm przepōmniany świat gōrnoślōnskich inteligyntōw i spōminajōm, co na przełōmie XIX i XX storoczŏ ślōnskŏ spólnota bōła wielojynzycznŏ, dobrze wyszkolōnŏ, ôdewrzōnŏ na inkszość i moderność, ale tyż piastowała tradycyjŏ i pamiynć ô historyji.

Ślōnsk, kery ôpisujōm teksty w ksiōnżce, durś ôstaje niy do chycyniŏ, niy cołkym do ôpisaniŏ. Ale Kadłubek i Kunce ukazowujōm, co bez to Ślōnsk mŏ siyła: kŏżdŏ definicyjŏ, model, teoryjŏ niy przistowajōm do ślōnskij roztomajtości.

  „Filozofjo po ślōnsku” Marcina Kika

„Filozofijo po ślōnsku” ôd Marcina Kika to wielgŏ rajza po historyji ludzkigo pōmyslōnku ô świycie. Autōr ukazuje nōm nŏjwŏżniyjszych i nŏjbarzij wertownych filozofów wszyjskich storoczōw – ôd antycznych Grekōw aże po Frankla, Bubera abo Wojtyły. To na isto historyjŏ pytaniŏ ô sprawy nŏjwŏżniejsze, a bez to durś aktualne. Świat, kery mōmy doôbkoła je corŏz barzij pomotlany i corŏz ciynżyj bydzie nōm spokŏpić kim my doprŏwdy sōm.

Kik ôsprawiŏ nōm ô nŏjwŏżniyjszych sprawach (i ô tych, kerzi je badali) pō naszymu. Niy w cudzym jynzyku, ale w tym nŏjbliższym, kerym sie ôsprawiŏ w dōma, z familijōm, w kerym sie gŏdŏ (i niy gŏdŏ – przeca cichość tyż je w jakijś gŏdce!) ô nŏjbarzij tajymnych sprawach. W gŏdce, ô keryj gŏdajōm, co jejij niy ma. Ale to niyprŏwda. Po ślōnsku idzie przŏć, wadzić sie, ôzprawiać ô Pōnbōczku i kōnszcie. Idzie tyż robić filozofijŏ. Ksiōnżka Marcina Kika je na to nŏjlepszym przikłŏdym.

  „Taniec na wulkanie 1873-1918” Daisy Hochberg von Pless

Pszczyńskŏ hercogina, manżelka ôd Jana Henryka XV, pozorniy filowała na świat, a przi tymu bōła szczyrŏ i bezkōmprōmisowŏ. Kej uzdała, coby ôpublikować swōj spamiyntnik, wiela ludzi niy bōło radych skuli ôcyn ôd nich żywobyciŏ i pisaniŏ ô intymnych zwiōnzkach. Ale coby być prawym, trza napisać, co Daisy ô sobie tyż niy gŏdała ino dobrze.

Ksiynżnŏ von Hochberg niykyj niy czuła sie na Ślōnsku choby w dōma. Niymecki odrnung, inkszŏ kultura i moda – bez to wszyjsko angelskŏ hercogina zŏwdy bōła trocha ze kraja i kukała na ryalność ôziymbniymtym ôkiym prziybysza. Wiyrnŏ Niymiyckimu Cysarstwu, ale ze sercym we swojim angelskim hajmacie, czynsto mydiowała ô pokōj miyndzy mocarstwami.

Jejij szkryfty sōm wertownym źdrzōdłym wiedzy ô tamtyjszyj Europie, ale tyż ô Ślōnsku. Zŏwdy  interesantnŏ ku problymōm poddanych ukazowŏ żywobyciy ludzi ze wszyjskich sferōw. Ôdewrzōnŏ, mōndrŏ, spōmocnŏ dlŏ kobiyt i geszefciŏrzy bōła przed swojōm epokōm. I beztōż i dzisiej je ciykawŏ.

Przekłŏdoł: Adrian Górecki, tłumacz PoNaszymu.pl
Korekta: Grzegorz Kulik, tłumacz PoNaszymu.pl

Dante i inksi, światowŏ poezyjŏ po ślōnsku, przekł. Mirosław Syniawa, wyd. Silesia Progress, Kotōrz Mały 2015.
Zbigniew Kadłubek, Aleksandra Kunce: Myśleć Śląsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2007.
Marcin Kik: Filozofjo po ślōnsku, wyd. Silesia Progress, Kotōrz Mały 2015.
Daisy Hochberg von Pless: Taniec na wulkanie 1873-1918, wyd. ARCANA, Kraków 2002.

***

Tekst pochodzi z magazynu reflektor - ogólnopolskiego czasopisma kulturalnego rodem z Katowic