My i oni na Ziemiach Zachodnich

Książka dr. Roberta Żurka o przejmowaniu po 1945 r. przez Kościół w Polsce terenów Ziem Zachodnich i Północnych oraz tworzeniu tam własnych struktur jest wydarzeniem nie dlatego, że odsłania szerzej nieznane fakty. Jej wartość polega na tym, że stara się uwzględnić polską i niemiecką perspektywę tych wydarzeń w całej złożoności sytuacji, jaka miała wtedy miejsce. Opisuje nie tylko fakty, ale i emocje, jakie wywoływała po obu stronach.

Imponująca jest baza źródłowa pracy. Autor, korzystając z ogromnej literatury, a przede wszystkim źródeł archiwalnych z 20 archiwów w Polsce i Niemczech, stara się rzetelnie opisać sytuację, w której idealnych rozwiązań nie było.

Polemizuje przy tym z ugruntowanym w niemieckiej historiografii poglądem, że polski Kościół w tamtym czasie nie był solidarny ze swymi współbraćmi w wierze. Pokazuje, że wielu niemieckim historykom w tej ocenie zupełnie umyka kontekst wojennych zbrodni III Rzeszy. W sposób wolny od narodowych emocji stara się wykazać, czego w kościelnych relacjach polsko-niemieckich wtedy nie sposób było uniknąć, co czasami było gorszącą z dzisiejszej perspektywy nadgorliwością, a co heroicznym świadectwem współczucia wobec wczorajszych wrogów.

Jedną z ważniejszych kwestii poruszanych w książce jest ocena wykorzystania przez prymasa Polski kard. Augusta Hlonda (na zdjęciu) specjalnych uprawnień, jakie odnośnie do nowych terytoriów otrzymał od papieża Piusa XII, co później potwierdził dokument Kongregacji Nadzwyczajnych Spraw Kościoła. Żurek wnikliwie analizuje zastrzeżenia niemieckich historyków, które mają znaczenie nie tylko dla badaczy dziejów najnowszych. Przybrały one bowiem także formę krytycznego stanowiska Episkopatu Niemiec wobec beatyfikacji sługi Bożego kard. Augusta Hlonda. Analiza dr. Żurka osadza decyzje prymasa Polski w ówczesnych realiach. Rzetelnie analizuje motywy, jakimi się kierował, oraz skutki, jakie jego działanie przyniosło. Jest to analiza, moim zdaniem, wyczerpująca najważniejsze aspekty działania prymasa Polski. Historykom pozostaje jeszcze zbadanie dokumentów Stolicy Apostolskiej z tego okresu, co pozwoliłoby rozwiać wszystkie wątpliwości w tej kwestii.

Rozprawa dr. Żurka, obecnie dyrektora IPN we Wrocławiu, jest z pewnością jedną z najważniejszych pozycji dotyczących najnowszej historii Kościoła, jakie ostatnio się ukazały. Napisana nie tylko profesjonalnie pod względem warsztatu, ale także z chrześcijańską empatią oraz umiejętnością dostrzeżenia sensu posługi Kościoła poza wymiarem narodowym.