Kafkowskie uniwersum

Autorzy książki „Franz Kafka. Encyklopedia” zdecydowali się na pozostawienie tytułów w języku ojczystym pisarza, co prowadzi czasem do zaskakujących poszukiwań, ale z drugiej strony rezultat jest niesamowity. „Der Proceß” brzmi groźnie, a jednocześnie ujawnia całe bogactwo. Hasła w kafkowskiej encyklopedii daleko wykraczają poza standardowe wyjaśnienia. To coś na przecięciu minieseju, streszczenia, prezentacji różnych interpretacji oraz dogłębnego studium o znaczeniu dzieła w życiu artysty. Zatem niewiele tu ostatecznych rozstrzygnięć, a więcej zagadnień otwartych.

Autorom udała się rzecz wcale nie tak oczywista: w swoich hasłach odtworzyli specyficzny „kafkowski” styl. Jego proza wydaje się niezbyt skomplikowana, jednak wprowadza w tematy tak wewnętrznie skonfliktowane i wieloznaczne, że niemal każde dziesięciolecie odczytuje je inaczej. „Ktoś musiał zrobić doniesienie” – to otwierające zdanie z „Procesu” wprowadza w sedno pisarstwa Kafki. Tematy związane z prawem, przemianą, poczuciem winy czy pragnieniem ułaskawienia pozostają niezmiennie aktualne. Kafkowscy encyklopedyści dyskretnie prowadzą czytelnika, nie narzucając mu swojej interpretacji.

Inną rzeczą godną pochwały są proporcje. Dzieła Kafki są znane jedynie dlatego, że jego przyjaciel, Max Brod, nie wypełnił testamentu pisarza i nie spalił powierzonych mu rękopisów. Hasło poświęcone tej ciekawej postaci jest krótkie, jakby autorzy chcieli powiedzieć: „wiemy, kto jest głównym bohaterem naszego dzieła”. Oprócz haseł związanych z twórczością pisarza znajdziemy jeszcze więcej haseł nie do końca oczywistych, a dotyczących jego nauki, rodziny, listów, miast…

Wpływ Kafki na naszą rzeczywistość jest olbrzymi, wystarczy wspomnieć, że niezmiennie na sytuacje absurdalne mówimy, iż są „kafkowskie”. Teraz otrzymujemy jeden z kluczy do zrozumienia nie tylko pisarza, ale również naszego języka.

Marcin Cielecki

  Richard T. Gray, Ruth V. Gross, Rolf J. Goebel, Clayton Koelb "Franz Kafka. Encyklopedia". PIW, Warszawa 2017 ss. 448