Proces promocji językowych odmian terytorialnych Tropami małych ojczyzn

Demokratyzacja, szukanie w globalnej wiosce małej ojczyzny, tożsamości i podmiotowości zrodziły też inny stosunek do języka - jest on traktowany nie tylko jako środek komunikacji, ale istotny znak więzi, tożsamości etnicznej, regionalnej, kulturowej, rodzinnej wreszcie, to istotny element identyfikacji, sposób na przeciwstawianie się homogenizacji ogromnych obszarów rzeczywistości symbolicznej, sposób na wyodrębnienie się z tłumu. Tym procesom towarzyszy jednak równolegle niezwykle głęboko zakorzenione w polskim językowym obrazie świata przekonanie o "negatywnej stygmatyzacji" tych, którzy mówią językiem nieogólnym: gwarą ludową, odmianą regionalną czy środowiskową. Właśnie ową waloryzację upublicznianą w prasie o zasięgu ogólnopolskim i lokalnym uznajemy za istotny czynnik w budowaniu świadomości regionalnej Polaków.

W ostatnich latach szczególnego charakteru nabierają dążenia lokalnych społeczności do podkreślania a nawet wręcz wyodrębniania własnej tożsamości...
- Problematyzując podejmowane przez badaną prasę zagadnienia (w perspektywie 40 lat) związane z językową i kulturową regionalnością, ująć możemy istotne dla współczesności zjawisko społeczne i kulturowe - proces promocji lokalności, nowego wartościowania polskich "ojczyzn prywatnych" aż po ich upolitycznianie.

Spojrzenie na prasę w tej perspektywie poznawczej (20 lat przed przełomem i tyleż po nim) daje możliwość ewolucyjnego opisu zjawiska, uwyraźnienia jego oceny i wartościowania w obu epokach historyczno-społecznych. Podstawę opracowania stanowi - jak już wspomniałyśmy - kwerenda prasy ogólnopolskiej i lokalnej z wybranego okresu. Jest to dwudziestoletni czas PRL-u z jego polityką społeczną (dążącą do zacierania różnic regionalnych) i równie długi czas państwa demokratycznego, członka Unii Europejskiej.

Opracowanie wyników badań - sproblematyzowanie podejmowanych przez prasę zagadnień: stereotypy regionalne, język jako narzędzie budowania tożsamości lokalnej i odrębności kulturowej, próby kodyfikacji regionalnych odmian języka, tworzenie regionalnego języka pisanego (np. Kieleckie, Kurpie, Warmia, Śląsk, Wielkopolska), awans wyrazów i wyrażeń gwarowych i regionalnych, ich ewaluacja itp.

Językoznawcze badania świadomości językowej Polaków dotyczącej dialektów i gwar, w tym także tzw. języków miejskich nie mają tradycji zbyt długiej, nie są też bogate ilościowo. Początek takich badań łączyć należy z rozwojem socjolingwistyki jako metody opisu języka. Ciągle jeszcze perspektywa świadomości i tożsamości kulturowej jest domeną opisów socjologicznych, nie lingwistycznych. Ewolucyjne ujęcie proponowanego zagadnienia nie zostało dotychczas podjęte w polskich badaniach lingwistycznych.

Do kogo adresowane są wyniki badań i kto może a nawet powinien z nich skorzystać?
- Materiałowo jest to dokumentacja ważnej i intensywnej zmiany kulturowej. Problemowo pokazuje rolę języka w kształtowaniu małej wspólnoty (małej ojczyzny, ojcowizny, małej Itaki, ojczyzny prywatnej), w kształtowaniu poczucia związku z miejscem urodzenia/ pochodzenia/wychowania, w budowaniu poczucia zakorzenienia i tożsamości. Skorzysta więc z tych materiałów i socjolog, i nauczyciel w ramach edukacyjnych ścieżek regionalnych, i dialektolog poszukujący nowych metodologicznych ujęć.

***
Powyższy tekst wywiadu pochodzi z "Gazety Uniwersyteckiej UŚ" - miesięcznika Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Artykuły z poszczególnych działów serwisu KULTURA: