Symbolika Częstochowskiej Ikony

W naszym duchowym podążaniu zatrzymajmy się przy czerwieni szat Chrystusa. W kulturze chrześcijańskiej czerwień nabrała dodatkowego znaczenia, została niejako konsekrowana przez krew Chrystusa. Czerwona szata, którą położono na ramionach Jezusa podczas Jego krzyżowej drogi (por. Mt 27,28), oznacza Zbawcę przynoszącego życie poprzez przelanie Jego krwi.

Czerwony kolor jest także symbolem bezgranicznej miłości Boga, będącej ostatecznym źródłem zarówno dzieła stworzenia jak i odkupienia całego świata. Zgodnie z kanonami ikonograficznymi czerwień szat symbolizuje przede wszystkim boską i królewską godność Jezusa, a także cierpienie Jego ludzkiej natury.

Pierwszym i jedynym kolorem sukni Dziecięcia w Ikonie Jasnogórskiej jest czerwień. Jezus jest Bogiem zrodzonym z Maryi, która dzięki temu stała się Bogurodzicą (Theotokos), co zostało wyrażone przez purpurowy kolor podszewki Jej płaszcza. Maryja jest Matką jedynego Odkupiciela i Jego odkupienia.

Czerwień wewnętrznej strony płaszcza nawiązuje do współcierpienia z Synem w dokonywaniu dzieła odkupienia.

Nawiązując do niech mi się stanie wypowiedzianego w dniu zwiastowania, Maryja jest wierna tej decyzji, aż do ostatecznych konsekwencji cierpienia Jej i Jej Syna. W swoim wnętrzu przeżywa rzeczywistość nocy betlejemskiej bez domu i kołyski, wobec ucieczki do nieznanego i wrogiego Egiptu, wobec milczenia Boga w ciągu trzydziestu lat, wobec wrogości Sanhedrynu, wobec sytuacji, kiedy siły polityczne, religijne i wojskowe skazują Jezusa na ukrzyżowanie, wobec wszystkiego, co zrządzi lub dopuści Ojciec i czego Ona nie będzie mogła zmienić.

Maryja utrzymała wiernie swe zjednoczenie z Synem, aż do krzyża, najgłębiej ze swym Jednorodzonym współcierpiała i z ofiarą Jego złączyła się matczynym duchem, z miłością godząc się, aby doznała ofiarniczego wyniszczenia żertwa z Niej narodzona.

Płaszcz, który okrywa głowę i ramiona Maryi, odsłania swoją wewnętrzną stronę w fałdach opadających wzdłuż Jej oblicza, w zagięciu, które na wysokości Jej serca biegnie w stronę Jezusa oraz pod Jej prawą ręką – wskazuje, że w wewnętrznym życiu Maryi Jej myśli, Jej Serce i Jej działanie skierowane są nieustannie ku Chrystusowi.

Motyw ten zaprasza nas, aby w Chrystusie szukać światła dla naszych myśli, odwagi i wrażliwości serca, działania, które staje się świadectwem.

Ciemny granat płaszcza Maryi jest odpowiednikiem koloru niebieskiego, który akcentuje życie wewnętrzne i pociąga ku nieskończoności. Ciemny błękit w ikonografii jest znakiem życia Bożego. W Ikonie Jasnogórskiej ciemny granat akcentuje dziewictwo i nieskalaność Maryi, sam zaś płaszcz z ciemnokarminową podszewką – wskazuje na Jej Boże macierzyństwo.

Niektórzy w ciemnokarminowej podszewce płaszcza Maryi dopatrują się koloru zastępującego purpurę. Prawdziwa purpura, drogi barwnik, używana była do barwienia szat władców. Tak interpretowany kolor podszewki odczytać można jako wskazanie Maryi Królowej.

Następny szczegół na szacie Maryi to gwiazda i lilia. Oba te motywy, jak pisze Zofia Rozanow, wywodzą się ze znaku krzyża i Chrystogramu – znaku Chrystusa – utworzonego z greckich liter P (rho) i X (chi).

Sześciodzielna lilia i sześciodzielna gwiazda odpowiadają liczbie określającej makrokosmos, co ujawnia aspekt władzy Boga. Motyw lilii na szatach Maryi jest niezwykle istotny dla ikonografii Jasnogórskiej Bogurodzicy. Lilia w tym kształcie wywodzi się ze starożytnego pojęcia nieba jako płaszcza bóstw. Niebo kosmiczne usłane gwiazdami jest szatą Boga, natomiast lilie na szacie to pradawny symbol królewski – oznaczają nienaruszalność władzy. Zatem niebiesko-granatowa suknia i płaszcz Bogurodzicy usłany złotymi liliami, oznaczają, że jest to Królowa Niebios.

Podobnie gwiazda sześcioramienna na maforionie, jest powtórzeniem przyjętym z pierwotnej ikony, która zgodnie z teologią kościoła wschodniego musiała mieć trzy gwiazdy na maforionie. Był to powszechnie stosowany symbol trynitarny. Potrójne złote szlaki wzdłuż płaszcza, sukni Matki Bożej i tuniki Jezusa, podobnie jak złote nimby wokół głów Matki i Syna – mają znaczenie trynitarne.

Maryja w Ikonie Jasnogórskiej wpisana jest w Trójcę Przenajświętszą. Jest Obrazem – Odbiciem Trójcy Świętej, ponieważ pełni funkcję lustra, które odbija Odwieczne Światło i wprowadza Je na świat przez swoją zgodę na Boże Macierzyństwo. Wydaje na świat Światło zrodzone z Ojca.

Więź Maryi z Chrystusem jest widoczna na ikonie wprost. Jej więź z Duchem Świętym trzeba odczytać w symbolice zielonego tła. Tu chodzi o coś więcej niż tylko o malarskie dopełnienie całości. Kolor zielony jest kolorem życia, nadziei, jest symbolem Ducha Świętego. To On ogarnia i przenika do głębi Maryję, jak przenika głębię Boga samego.

Przez swą niezwykłą wrażliwość uległość woli Boga Ojca, Maryja stała się najwierniejszym Obrazem Boga Żywego. Swoją gotowość wyraziła najpiękniejszą odpowiedzią, jaką człowiek może dać Bogu: Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według słowa Twego. Jej misją było dać światu Boga, ukazywać Go ludziom w swoich ramionach, gdyż właśnie przez Nią i w Niej Słowo stało się ciałem i zamieszkało między nami.

Więź Maryi z Bogiem Ojcem podkreśla złote światło aureoli oraz delikatne muśnięcia światła w Jej oczach i na Jej ustach.

***

Natalia Paś OSB, Czytanie Częstochowskiej Ikony, Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, Kraków 2007