Karol, czyli świt Europy

Ekspozycja uzmysławiała, jak ważny dla dziejów Europy był alians papiestwa z monarchią Karola. Jego zwieńczeniem była koronacja ambitnego Franka na cesarza w 800 roku w bazylice św. Piotra w Rzymie. Nie brakowało na wystawie i efektownych malowideł z XIX w. – jak choćby reprodukcja płótna Friedricha Kaulbacha pokazująca ten moment apogeum sojuszu tronu z ołtarzem.

Kościół zapewnił imperium Karola wyedukowaną klasę „państwowców” – urzędników i edukatorów, a cesarz bronił chrześcijańskiej Europy od nawały islamskiej z południa Hiszpanii i od zagonów Madziarów, których Karol zatrzymał w ich drodze na Zachód.

Na wystawie pokazano też barwne sylwetki najtęższych umysłów Zachodu, które ubarwiały dwór „Carolusa”.

Nowa era
Dla świata, który zapominał już z wolna o sprawności Cesarstwa Rzymskiego, powrót do idei państwa uniwersalnego, rozciągającego się od Danii po włoskie Lacjum i od północnej Saksonii po północną Hiszpanię, był czymś ożywczym i stabilizującym. To Karolingowie pogrzebali ostatecznie wpływy herezji arianizmu, który trzy wieki wcześniej uwiódł liczne przybyłe z północy plemiona germańskie.

Tak jak później nasz książę Mieszko, tak Karol dwa stulecia wcześniej pojął, że mądrość Kościoła przydawać będzie mu siły i sprawności. Sam lepiej posługiwał się mieczem niż piórem – na wystawie oglądać można obraz, na którym król Franków z mozołem uczy się pisać pod nadzorem Alkuina, jego nadwornego bakałarza. Ponoć chował pod poduszką abecadło, wierząc, że we śnie nauczy się czytania. Na ile te wysiłki się udały – kronikarze taktownie milczą. Ale na usprawiedliwienie najsłynniejszego Karolinga musimy pamiętać, że musiał walczyć o władzę od najmłodszych lat i do końca życia kolejne wojenne pożary gnały go w coraz to inne zakątki imperium. Ale na swoim dworze zapewnił bezpieczne miejsce ówczesnym intelektualistom i naukowcom.

Wcielał w życie wskazania Kościoła i rugował te germańskie obyczaje plemienne, które stały w sprzeczności z chrześcijańską etyką. Od wyplenienia niszczącej tkankę społeczną zasady zemsty rodowej po ochronę dzieci i kobiet, miłosierdzie dla kalek, pomoc dla ubogich czy ograniczenie zabójczych dla jakości genotypu zasad zawierania małżeństw w obrębie jednego czy paru rodów. Karol rozumiał, że zakazy te wywodzą się z wielowiekowej mądrości Rzymu i z siły duchowej i moralnej Dobrej Nowiny. To czyniło chrześcijaństwo tak ekspansywnym i kulturotwórczym.

Och, Karol!
Jak wspaniałe i silne było państwo Karola, zrozumieli Europejczycy dopiero po jego śmierci, gdy jego następcy wdawali się w błahe spory ambicjonalne i nie potrafili dorównać swojemu wielkiemu protoplaście. Imperium nie wytrzymało próby czasu. Traktat z Verdun w 843 roku podzielił cesarstwo. Dziś uważane jest ono za punkt wyjścia zarówno dla państwowości francuskiej, jak i niemieckiej. Ale to Niemcy utrzymali w swoich dłoniach koronę cesarską. A „Carolus” stał się patronem kolejnych cesarzy, którzy nawiedzali jego grób w Akwizgranie. Otto III naruszył nawet spokój wiecznego spoczynku władcy i kazał otworzyć kryptę, aby z bliska przyjrzeć się zmumifikowanym zwłokom mocarza z rodu Franków.

Na XIX-wiecznych obrazach nawet po śmierci Karol tkwi na tronie z mieczem w dłoni, na wzór śpiących rycerzy z niemieckich gór Kyffhäuser. W 1162 r. cesarz Fryderyk Barbarossa każe nawet antypapieżowi Paschalisowi III ogłosić Karola świętym. Ten czysto polityczny akt uznano potem w Rzymie za nieważny, ale długo nie występowano przeciw niemu zbyt jawnie.

Obraz Karola jako władcy idealnego utrzymał się jeszcze długo. W epoce Napoleona cesarz Francuzów zobaczył w nim wzór dla siebie i wymógł nawet na Rzymie stworzenie w Aachen osobnego biskupstwa, które przeżyło jego upadek tylko pięć lat, aż do ponownego uporządkowania sieci diecezji przez Piusa VII w 1821 roku. Twórca frankijskiego imperium przydał się też nazistom jako patron germańskiego imperium europejskiego w latach II wojny światowej. Imię „Charlemagne”, czyli francuskie miano Karola, otrzymała dywizja SS złożona z francuskich kolaborantów. Dziś o tym nadużyciu imienia cesarza zarówno Francuzi, jak i Niemcy wolą zapomnieć, choć odnotowała to rzetelnie akwizgrańska wystawa. Karol patronuje nagrodzie miasta Aachen za zasługi w integracji europejskiej. Jak się to ma do szybkiej laicyzacji naszego kontynentu? Czy Karol zaakceptowałby rugowanie chrześcijaństwa z projektu Unii Europejskiej?

Po zwiedzeniu trzech kolejnych wystaw pozostało wrażenie czegoś, co pisarz Paweł Milcarek nazywa „słonecznością katolicyzmu”. To poczucie wyważonej mądrości i optymizmu naszej wiary połączonej z trzeźwą akceptacją zasad polityki. Ten mądry kompromis przynosi do dziś chlubę Kościołowi, a Karolowi przyniósł słuszny przydomek „Wielki”.