Papież literatów

Antologii poświęconych Janowi Pawłowi II znajdziemy na naszym rynku księgarskim mnóstwo.

Wybory cytatów, fotografii przedstawiających pontyfikat, prac plastycznych, plony konkursów i konferencji – mnożą się jak grzyby po deszczu. Dlaczego więc z tego zalewu książek postanowiłem wyłowić dwie? Ano ze względu na ich wartość literacką. Autorem antologii „Jan Paweł II w literaturze polskiej” jest prof. Krzysztof Dybciak, kierownik Katedry Literatury XX wieku Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Już sam ten fakt jest najlepszą rekomendacją książki.

Kompatybilność JP2
Dybciak wybiera spośród tysięcy utworów poświęconych Papieżowi tylko te, które – jego zdaniem – prezentują odpowiednio wysoki poziom artystyczny. To ważny wyróżnik tej antologii. Co ciekawe, to kryterium nie we wszystkich przypadkach pokrywa się z ustaloną hierarchią polskiej literatury.

„Zdarzało się, że wybitni pisarze rozczarowywali, dotyczyło to zjawisko nawet klasyków nurtu religijnego, np. ksiądz Twardowski pisywał na interesujący nas teraz temat utwory zanadto sentymentalne” – zaznacza autor wyboru. Z drugiej strony pisarze kojarzeni z zupełnie innym typem literatury, których trudno posądzać o głębsze związki z Kościołem, jak Dorota Masłowska, zostawiają poruszające świadectwo swojego stosunku do Jana Pawła II. „I chociaż młodzieńcza kontestacja jest najczęściej procesem zamaszystym, rodzajem huraganu porywającego ze sobą wszystko, moja kontestacja nigdy Papieża nie zdołała objąć, bo gdzieś w otchłaniach swojej głupoty miałam zawsze świadomość, że Jego słów nie da się podważyć, że On Wie, bo tak jakoś zupełnie naturalnie dogmat nieomylności papieża był z Janem Pawłem II kompatybilny” – notuje autorka „Wojny polsko-ruskiej” po jego śmierci.

Układem antologii rządzi biografia Ojca Świętego. Najpierw mamy więc świadectwa dotyczące jego dzieciństwa i początków kapłaństwa, następnie reakcje, jakie wywołał wśród literatów wybór papieża z Polski. Kolejne rozdziały ukazują Jana Pawła II jako pielgrzyma, świadka i nauczyciela. Spory blok tekstów dotyczy zamachu z 1981 roku. I oczywiście odchodzenia, które zaowocowało bodaj największym wysypem tekstów literackich. Profesor Dybciak poddał je surowej selekcji. Łącznie książka zawiera ok. 120 tekstów. Wśród autorów najwięksi: Kisielewski, Herling-Grudziński, Mrożek, Iwaszkiewicz, Kamieńska, Pasierb, Bryll, Barańczak, Miłosz.

Miłosierdzie inspiruje
Znamienne, że w tej palecie utworów należących do różnych gatunków literackich nie ma ani jednego dramatu. Czy to sygnał słabej kondycji polskiej twórczości scenicznej, czy też temat papieski okazał się dla współczesnych dramatopisarzy mało nośny? Wypełnienia tej luki oczekiwali pomysłodawcy konkursu na dramat inspirowany życiem, myślą i twórczością Jana Pawła II, którego owocem jest antologia „Mrok jak światło”. Chcieli oni, by wpływ Papieża Polaka na codzienne życie jego rodaków znalazł odzwierciedlenie także w sztukach teatralnych. „Mamy tu do czynienia z fenomenem społecznym, socjologicznym i religijnym, który wręcz domaga się, by stać się wielkim tematem literatury i teatru” – wyjaśnia ideę konkursu sekretarz jury Michał Mizera.

Czy to się udało? Tylko po części. Otrzymaliśmy spory zestaw tekstów artystycznie ciekawych, nowoczesnych pod względem konstrukcji. Jednak na ogół autorzy zrezygnowali z opisu szerszej perspektywy społecznej, kierując się raczej w stronę prywatności. „Spodziewaliśmy się społecznych diagnoz, epickich panoram, obrazu roli Papieża w przemianach ustrojowych, kulturowych, cywilizacyjnych, obyczajowych i mentalnych, jakie dokonały się i nadal się dokonują na naszych oczach, również za Jego sprawą. Otrzymaliśmy w najlepszych przypadkach ciekawie opowiedziane historie” – pisze Mizera.
Co odbija się w tych dramatach z nauczania Jana Pawła II?

Mimo polemicznego, czy wręcz prowokacyjnego charakteru niektórych utworów, można stwierdzić, że najbardziej inspirującym tematem okazało się miłosierdzie. Pytanie o miłosierdzie, o szanse na zbawienie dla głównego bohatera nurtuje czytelników zwycięskiego „Mroku” Mariusza Bielińskiego. Problem przebaczenia pojawia się też w dramacie „Synu” Michała Olszewskiego, zainspirowanego autentyczną sytuacją wybitnego historyka i archiwisty, który odkrył, że jego ojciec był agentem bezpieki. Według redaktora antologii, podjęcie tej tematyki jest największym pozytywnym zaskoczeniem konkursu, a poza tym, co najważniejsze, konkursowa inspiracja wcale nie okazała się powierzchowna.

***
- "Jan Paweł II w literaturze polskiej. Antologia tekstów literackich", oprac. Krzysztof Dybciak, Centrum Myśli Jana Pawła II, Warszawa 2008, s. 346.

- "Mrok jak światło. Antologia dramatów inspirowanych życiem, myślą i twórczością Jana Pawła II", red. Michał Mizera, Warszawa 2007, s. 346.