Marcin Luter Od reformy do reformacji

W związku z zaistniałą sytuacją papież Leon X postanowił przesłuchać Lutra. Dzięki interwencji protektora augustianina, elektora saskiego, który obawiał się o życie protegowanego, do przesłuchania nie doszło w Rzymie, a w Augsburgu, gdzie Luter stanął przed kardynałem Kajetanem. Dyskusja niewiele dała, gdyż Luter nie zgodził się na żądanie kardynała, by bezwarunkowo odwołał swoje poglądy. Dyskusja jednak coś dała, gdyż niebawem papież wydał nową bullę, w której ustalił naukę o odpustach i piętnował nadużycia.

Na dwór elektora saskiego przybył wówczas papieski dworzanin Karol Miltitz z zadaniem załagodzenia sporu. Najpierw ukrócił działalność dominikanina Tetzla, oskarżanego o największe nadużycia przy sprzedaży odpustów, a następnie udało mu się przekonać Lutra, by nie wdawał się w dalsze dysputy. Niestety, sprowokowany augustianin dał się wkrótce wciągnąć w nową dyskusję - z Janem Eckiem. Zaostrzył wtedy swe poglądy, twierdząc, że i sobór, i papież mogą się mylić, a nieomylna jest jedynie Biblia. Takie poglądy wystarczyły, by Eck przerwał dysputę i udał się do Rzymu, skąd przywiózł bullę, w której papież groził Lutrowi klątwą, jeśli ten nie odwoła swoich poglądów. W odpowiedzi Luter ogłosił swoje trzy, przygotowane już wcześniej pisma: "O naprawie stanu chrześcijańskiego", "O niewoli babilońskiej Kościoła", "O wolności chrześcijanina", w których przeciwstawił się ostro papieskiej władzy oraz poddał krytyce wszelkie nauki i objawy życia kościelnego nie znajdujące potwierdzenia w Biblii. W końcu 10 grudnia 1520 roku w obecności licznych świadków na przedmieściach Wittenbergi spalił na stosie papieskie księgi prawnicze wraz z bullą, zrywając w ten sposób z Kościołem katolickim.

Uwikłany w politykę
Ze swoich poglądów Luter miał się tłumaczyć na sejmie w Wormacji. Mimo obaw, że podzieli los Husa, skazanego niegdyś na śmierć przez sobór w Konstancji, Luter udał się na spotkanie. Nie odwołał swoich poglądów, za co edyktem cesarza wraz ze swoimi zwolennikami został skazany na banicję. Udało mu się jednak szczęśliwie wrócić w strony, w których władza cesarza nie sięgała, a po upozorowanym napadzie został na rozkaz swego protektora Fryderyka ukryty jako „rycerz Jerzy” na zamku w Wartburgu. Spędził tam prawie rok, studiując języki biblijne oraz przekładając na niemiecki Nowy Testament i Psalmy. Tam też powstała postylla, zbiór kazań na każdy dzień roku kościelnego.

Do opuszczenia kryjówki zmusiły go rozruchy, do których doszło w Wittemberdze i Erfurcie, gdzie niektórzy księża i zakonnicy postanowili wprowadzić w życie jego tezy przeszkadzając w Mszy czy niszcząc wystrój kościołów. W marcu 1522 roku Luter przybył do miasta. Dzięki kazaniom udało mu się niebawem zaprowadzić spokój. Niestety, jego tezy zostały także wykorzystane przez uciskanych chłopów. Mimo nawoływań do zachowania umiaru w 1525 roku pod wodzą Tomasza Müntzera stanęli do walki, co po przegranej bitwie powstania pod Frankenhausen zaowocowało śmiercią wielu z nich.
W tym samym, 1525 roku Marcin Luter ożenił się. Jego wybranką została 26-letnia Katarzyna von Bora. Jako 10-letnia dziewczyna została oddana do klasztoru. Opuśicła go pod wpływem nauki Lutra, jak wiele innych zakonników i zakonnic. W 1523 roku przybyła do Wittembergi. Tam poznała swojego przyszłego towarzysza życia, z którym miała sześcioro dzieci.